CAFER SEYDAHMET QIRIMER (1889-1960)
Qırım Ahaliy Cumhuriyetiniñ hariciye ve harbiye müdiri (naziri) olğan Cafer Seydahmet, 1 İyul (Eylül) 1889 tarihinde Qırımnıñ Yalta şehrinde Qızıltaş köyünde doğdı. İlk mektep tahsilini Qırımda aldı, amma soñ İstanbulğa ketip rüşdiye mektebinde ve litseyde oqudı. 1906 senesinde Numune-i Terakki İdadisinde (litseyde) oqup başladı. Osmanlı Devletiniñ paytahtında tahsil hayatı 1911 senesine qadar devam etti. Bu vaqıtta arqadaşı Noman Çelebicihannen birlikte Qırımdan kelgen talebelerge qol tuttı. Bunıñ içün 1909 senesinde Qırım Talebe Cemiyetini qurdılar. Bu talebe cemiyetiniñ yanında gizli bir cemiyet olğan Vatan Cemiyetini de Noman Çelebicihan ve işanğanı arqadaşlarınen qurdılar. Bu gizli cemiyet talebelerge yardım cemiyeti degil edi. Siyasiy maqsatnen qurulğan edi ve Qırımda da teşkilatlanğan bir cemiyet oldı.
Cafer Seydahmet Qırımer
Qırımer, İstanbudlda talebe ekende, Yirminci Asır Tatar Millet-i Mazlumesi (Yigirminci Asırda Mazlum Tatar Milleti) adında bir kitapçıq neşir etti. Bu kiçkene kitapçıqta Rus çarına, İdare-i Ruhaniyege tenkitler bar edi ve milliy maarifniñ, vaqıflarnıñ Qırımtatarlarnıñ qolunda olması kerekkeni yazılğan edi. Cafer Seydahmet bu kitapçıq sebebinen tevqif etilmemek içün Parijge ketti. 1911-de Sorbonne Universiteti Huquq Fakultetinde tahsiline başladı. 1914 senesine qadar bu universitette oqudı. Anda Fransız sotsiyalistlerniñ kitaplarını da oqudı. Osmanlı Talebe Cemiyetine de barıp tura edi. Parijde oquğanda Fransız siyasiy tarihçisi Charles Seignobosnıñ kitabını tercime etti ve İstanbulda Rus Hükûmeti Yahud Kamçı Saltanatı (Rus Ükümeti Yaki Qamçı Saltanatı) adınen neşir etti. Birinci Cihan Cenkiniñ başanmasından soñ 1914 senesinde Qırımğa qayttı.
Yigirminci Asırda Tatar Millet-i Mazlumesi
Birinci Cihan Cenkinde Rus ordusı tarafından askerge alınğan Cafer Seydahmet, Rusiyede Bolşevik inqilâbi başlanğanda, Bessarabya cebhesinden Odesağa keldi. Mında kelgende, Qırımdaki, Qırım Musluman Vekilleri Syezdiniñ Noman Çelebicihannı Tavriya Şarqiy Avropa Musulmanları Müftisi ve özüniñ de Vaqıf İşleri Müdirligine saylanğanını ögrendi. Qırımğa qaytqanda, Noman Çelebicihan, Seyitcelil Hattat ve Hasan Sabri Ayvaznen beraber Qurultay toplaşuvı içün çalışmağa başladı. 9 Dekabr (Aralıq) 1917 tarihinde Bağçasaraydaki Hansarayda keçirilmege başlanğan Qurultayda ilk Qanun-ı esasiy (konstitutsiya) leyhasını hazırlağanlardan biri oldı. Hersondaki Qırımtatar Atlı Polknı Qırımğa ketirdi ve Qırım Ahaliy Cumhuriyetiniñ Hariciye ve Harbiye Müdiri (naziri) oldı.
Qurultaynıñ ilk künü 9 Aralıq 1917
Bolşevikler, Qırımnı 1918-de işğal etkende, Qırımtatar Milliy Hükümeti de darqatıldı. Qurultay vekilleri (deputatları) saqlandı yaki hapiske qapatıldı. Noman Çelebicihan ise Bolşevikler tarafından Aqyarda şehit etildi ve Cafer Seydahmet Qırımer ise Osmanlı Devletinden Bolşeviklerge qarşı yardım qıdırmaq içün İstanbulğa keldi. İstanbulda Enver Paşa ve Talat Paşanen körüştü. Qırımnıñ Bolşeviklerden qurtarılması içün yardım qıdırdı. Almaniya Qırmnı işğal etkende, 1918-de Süleyman Sülkewicz hükümeti quruldı. Qırımer de bu hükümette hariciye müdiri oldı. Faqat bu hükümetniñ ömrü de uzun sürmedi: Bolşevikler yañıdan Qırımnı işğal etti ve Almanlar Qırımdan çıqtı. Qırımer bu vaqıtlarda Qırımtatar Milliy Hükümetiniñ temscilisi olaraq Türkiyede edi. 1921 senesinde Qırımda, Qırım Sovyet Sotsiyalist Cumhuriyeti quruldı.
Qurultay toplaşuvı; Cafer Seydahmet, Şefiqa Gaspralı ve Noman Çelebicihan
Cafer Seydahmet Qırımer bu vaqıttan soñ Qırımğa qaytmadı, amma Qırım içün çalışmağa devam etti. 1921-1922 senelerindeki açlıq vaqtında Qırımğa yiberilmesi içün yardım qıdırıp cıydı. Qırımtatarlarına qol tuttı ve kitaplar, maqaleler yazıp, muhtelif yerlerde çıqışlar yaptı. Qırımtatar Milliy Hareketiniñ yolbaşçılarından Cafer Seydahmet Qırımer, 3 Aprel (Nisan) 1960 tarihinde İstanbulda vefat etti.
Qurultaynıñ yolbaşçıları; Seyitcelil Hattat, Hasan Sabri Ayvaz, Noman Çelebicihan, Cafer Seydahmet
Saylanğan Bibliyografiya
Cafer Seydahmet Kırımer, Bazı Hatıralar, (İstanbul: Emel Vakfı, 1993).
Hakan Kırımlı, “Kırım: Rus İşgali Dönemi”, DİA, C: 25, (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002), s. 458-465.
Osman Kemal Hatif, Gökbayrak Altında Millî Faaliyet, Yay. Haz. Hakan Kırımlı, (Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayınları, 1998).
