ALİMCAN EL-İDRİSİYNİÑ
İSMAİL BEY GASPRALI AQQINDA QISQA BİR HATIRASI
Osmanlı Devletinde 1908 senesinde ilân etilgen Meşrutiyetten soñ Qırımdan ve İdil-Ural tarafından kelgen talebeler öz talebe cemiyetlerni teşkil etken ediler. 1908 ve 1912 seneleri arasında İstanbulda Qırım Talebe Cemiyeti ve Rusiyeli İslâm Talebe Cemiyeti bar edi. 1912 senesine kelgende, bu eki cemiyet birleşti. 1912-den soñ Rusiyeli Talebe Cemiyeti adınen bu talebe cemiyeti faaliyetlerini devam etti. Bu Rusiyeli İslâm Cemiyetiniñ azalarından olğan Alimcan el-İdrisiy, Sibiryanıñ Qızılcar şehrinde, balaban bir çiftlikniñ sahibi olğan Tatar bir qorantanıñ balası olaraq doğğan. İstanbulğa kelgende, başta Qazantatar talebelerinen, soñ Qırımtatar talebelerinen tanış oldı. 1912 senesinde de İstanbulğa kelgen İsmail Bey Gaspralınen tanış olğan edi. Onıñ bu tanışıqlığı, İstanbuldaki Tatar talebeler arasındaki bazı añlaşmazlıqlar olğan vaqıtqa teñ kelgen Gaspralı bu yaş talebelerniñ cemiyetlerni ziyaret etken.
İsmail Bey Gaspralı
Alimcan el-İdrisiy bu ziyaret aqqında Gaspralı Babay hususında söz yürsetkende, oña “muhterem babamız” dep ayta. Onıñ aytqanıından köremiz ki, Gaspralı Babay sadece Qırımtatarlar içün degil, bütün Rusiye İmperiyasında yaşağan Tatarlar içün bir baba kibi körüle edi. Onı milletniñ büyük muallimi dep körmekte haqları bar edi. Çünki Gaspralı Babay her vaqıt yaşlarğa işançlı olğanını aytqan ve olarnıñ davetlerine ketken, qayda yaş bir Tatar talebe bar ise, onı Tatarlıqqa, tuvğan tilge hizmet etmege teşvik etken.
Alimcan el-İdrisiy
Qaynaq: Âlimcan el-İdrisî, “İsmail Bey Hakkında Küçük Bir Hatıra”, Türk Yurdu, C: VII, Sayı: 14 (74), 25 Kanunuevvel 1330, s. 2439-2440.
“Men bu bir qaç satırnen merhum İsmail Bey babaymıznıñ şan ve şerefnen tolu olğan biografiyasını yazacaq degilim, çünki merhumnı daha yaqından bilgenler tarafından aqqında bir çoq maqaleler yazılğan ve bundan soñ inşallah bir çoq kitaplar da yazılacaq.
Men mında merhumnıñ musafir olaraq ketkeni yerlerde de yapqanı biñlerce hayırlı işlerden bir danesini yazmaq ve ulu adını hayırnen añmağa isteyim.
1912 senesiniñ Fevral ayınıñ 4-nci aqşamı edi. O vaqıtlarda parlaq bir hayatqa sahip olğan Rusiyeli İslâm Talebe Cemiyetinde merhumnıñ şerefine bir geçe tertip etilgen edi. Davet etkenimiz saat ve daqiqada Aqçuraoğlu Yusuf Beynen beraber keldiler.
O vaqıtlarda cemiyetimizde hiç yoqtan bir Türklük ve Tatarlıq meselesi çıqqan, öyle bir cemiyetniñ İstanbulda olmasını çoq körgen arqadaşlarımızdan bir qısmı da bu cemiyetni darqatmaq maqsadınen olacaq bu meseleni peyda etkenler. Bu arqadaşlar şiddetli bir inatnen Rusiyeli Türklerniñ “Tatar” adınen bam-başqa bir millet olğanlarını ve ulu Türk milletinen hiç bir alâqaları olmağanı tüşüncesini qorçalağan ve aytqan edi.
İşte, o vaqıtta bizni bu belâdan ve cemiyetni darqatacaq davadan qurtarmaq içün de merhum babamız yardım etmege yetişti.
Mesele her ne qadar açıq olsa da, Tatarlarnıñ da Başqırt, Mişer, Qırğız, Özbek qabileleri kibi ulu Türk milletiniñ bir olğanı pek körünir olsa da, bizim aramızda bunıñ aksini aytqanlar, elli faiz qadar etecek derecede çoq olğanlarınen yaramıznı büyük babamıznen ağamızğa körsetip küçlü bir merhemnen tedavisini olardan rica ettik. Her ekisi de bizim davamıznı kedernen ve hayretnen diñlegenden soñ merhum ayaqqa turdı ve Türk-Tatar arasında hiçbir ayrılıq olmağanını ve her eki, hatta bir qabile aynı babanıñ balaları olğanını, Rusiyedeki Türklerge Tatar adınıñ berilmesi olarnı darqatmaq ve yengilce duşman etebilmek içün Ruslar tarafından berilgenini ve miysizlerniñ de qabul etecegi usulda tarihiy delillernen ve birçoq misalnen añlattı ve isbat etti. Merhumdan soñ Yusuf Bey de bir çoq misaller, Rus tarihçilerniñ öz eserlerinden körsetkeni bir çoq delillernen babamıznı tasdiq etip oña qoşuldı.
İşte bu şekilde bu haqiqiy belâdan merhum babamıznıñ pek quvetli nutqu sayesinde qurtuldıq. Ondan soñ bizim aramızda artıq Türklük-Tatarlıq meselesi qalmadı. Bir daha hiç bir vaqıt açılmamaq üzre qapandı. Delil ve isbat kerekmegen şeylerni qabul etmegen eki üç arqadaşımızdan ğayrı, babamıznıñ ve ağamıznıñ tarihiy ve ilmiy deliller olğan nutqu hepimizge quvetle tesir etti.
Ulu Türk milletiniñ Rusyada yerleşken qısmını kesin bir ölümden qurtarıp, olarnıñ quruğan ve çürük tamırlarına hayat qanlarnı aqıtaraq bir daha ölmeycek derecede hazırlap hayat cenkine qoşqan büyük ruhlu muhterem babamız, bizi de haqiqiy bir belâdan qurtarıp sağ-selâmetke çıqardı.
Cenâb-ı Mevlâ ulu Türk milletiniñ büyük babası olğan merhumnıñ ruhunı şâd qabrini nurlu etsin.
Alimcan el-İdrisiy”
