18 MAYIS 1944
Qırımtatarlarnıñ eñ acınıqlı ve eñ facialı künü olaraq qayd etilgen 18 Mayıs 1944 tarihiniñ bu sene 77-nci yıllığı olacaq. Bu kün, 1783 senesinde işğal etkeninden beri Rusiye İmperiyasınıñ aydağanı Qırımnı “Tatarsızlaştırmaq” siyasetiniñ soñ noqtasıdır. Sovet Birligi, Stalin vaqtında bu siyasetni Qırımtatarlarnı vatanlarından sürgün etmeknen bu insanlıq suçu yapqan ve Rusiye İmperyasınıñ maqsadını üstüne alğan. Bu insanlıq suçunıñ neticesinde vefat etken Qırımtatarlarnıñ 100.000 kişiden az olmağanı ve bu sayı sürgün etilgenlerniñ yarısına yaqını olaraq qabul etile.
II-nci Dünya Cenkinde Qırım, Nemse ordusı tarafından işğal etilgen edi. 1941 senesiniñ Ekim (Oktâbr) ayından 1944 senesiñ Nisan (Aprel) ayına qadar Qırım bu işğalni yaşadı. Bu keçken 3 senede Nemse işğalinde Qırımdaki komünist idareniñ maqamlarındakiler öldürildi. Qırımtatarlarına hiçbir yerde idariy bir vazife berilmedi. Topraqları işğal etilgen bir halq olaraq Natsi astında yaşamağa tırıştılar. Müsülmanlar diniy hayatlarnı yaşamaqta serbest olsa da, partizanlarğa qol tutqanı dep halq basqı kördi. Çünki Nemse idaresinde ekende, 10.000 qadar Qırımtatarı partizan edi. Nemse ordusı ve olarnıñ astında olğan Rumın askerler Qırımtatarlarnıñ mallarını ve hayvanlarını aldı. Bazıları da Nemsege zornen işçi olaraq alıp barıldı.
Qırımnıñ Qızıl Ordu tarafından alınmasından soñ 11 Mayıs 1944 tarihinde Stalin tarafından Qırımtatarlarnıñ bütünley vatanlarından çıqarılması içün emir imzalandı. Qırımda hiçbir Qırımtatarı qalmadan halq sürgün etilecekti. 17 Mayısnı 18 Mayısqa bağlağan gecede Qırımtatarlarnıñ evlerinde soldatlar kirdiler ve 10-15 daqiqa kibi bir sürede insanlarnı evlerinden çıqardılar. İnsanlar vokzallarğa alıp barıldı ve anda hayvan vagonlarına mindirildi. Bir aylıq vaqıtqa yaqın o vagonlarda insanlar aç ve insaniy ihtiyaclarnı qarşılamaqta qıyınlıq çekti, Özbekistan ve Uralğa sürgün etildi. Vefat etkenler çölge taşlandı ve kömülmelerine de izin berilmedi.
Sürgün etilgen yerlerde Qırımtatarları hayatta qalmağa tırıştılar. Çoqusına kene aşaytlıq bir şey, yaki yaşaycaqları bir ev berilmedi. Kolhozlarda çalışmağa mecbur etildiler ve ahır kibi yerlerde yaşadılar. Bu kibi qıyın şaraitlerde hayatlarnı ğayıp etken insanlar ve darqalğan aileler oldı.
Zera Bekirovanıñ 2019 senesinde çıqqan kitabı Sürgünlikniñ 75 Taqdiri sürgün etilgen 75 Qırımtatarınıñ hatıralarından meydanğa kelgen. Bulardan biri olğan Mümine Rahmanovanıñ añlatqanları bu facianıñ nasıl bir insanlıq suçu olğanını körsete:
“Cennet kibi güzel Taraqtaş köyünde doğdım. Sabah ezanında qapılarmıznı urıp, qaba bir şekilde uyanttılar ve ‘Çıqıñız! Çıqıñız!’ diye tışarı quvdılar. Anam zavallı, Quranımıznı eline aldı. Soñ eki meşrebe ve bir de yorğan alacaq oldı, amma saqçılar yorğannı kenarğa bıraqtılar. ‘Almañız bir şey, sizge bu şeylerniñ keregi olmaycaq!’ dediler bizge. Başta köy kenarında topladılar, soñra Kefe stantsiyasına, andan da vagonlarğa yüklediler. Halq qorqa qorqa ep bekley ‘ana atacaqlar, mına atacaklar’, ya da suv olğan yerden keçkende ‘suvğa batıracaqlar’ diye. Kete-kete Volga deryasında toqtaldıq ve vagon içindeki halqqa vedrelernen sasık, tuzlu balıq şorbası berdiler. Anam şorba içindeki balıqnıñ tuzunı körip ne qadar aç olsaq da: ‘Aşamañız, balalarım, dayanıñız” dedi. Kerçekten de şu şorbanı aşağan pek çoq adam isaldan ölip-ölip qaldı. Yarım aydan ziyade yol körip Uralğa keldik. Bizni Gorkiy vilayetiniñ Balahna şeerine ketirip töktiler. Avası suvuq, qışta 40-45 derece ayaz ola. Nice-nice insanlarımız üstünde kelişken urba yoqluğından buzlap öldiler. Büyüklerniñ dağ kesmege alıp kettiler. Biz küçükler ise evden-evge yürip ötmek tilendik. Birisi bir keseçik bere, başqası köteklep quvıp yollay. O suvuq ülkede 10 yıl yaşadıq” (s. 153).
Mümine Rahmanovanıñ añlatqanı sürgün hatırası Qırımtatarlarınıñ yaşağan qıyınlarnı ve halqnıñ nasıl hayatta qalmağa tırışqanını bizge körsetken. Qırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Dernegi ve Yurtdışı Türkler ve Aqraba Topluqları Daire Başkanlığınıñ ortaqlaşıp yapqan “1944 Qırımtatar Sürgüni” proyektinde çıqqan 1944 Qırımtatar Sürgüni adlı kitabımız sürgün etilgen Qırımtatarlarnıñ hatıralarından meydanğa kelgen edi. Olardan biri olğan Rasim Emurlayev vagonlardaki şaraitlerniñ ne qadar qıyın olğanını añlata:
“Trendeki vagonlar tovarnıy vagonlar edi. İçinde insan taşımağa yer yoq edi. Boş edi içi, hiç bir şey yoq edi. Birinde doqsan kişi, digerinde yüz kişi… Apay, aqay, qart, yaş her kesni içinde toldurğanlar. Pencerelerde tikenli teller bar edi. Stantsiyada toqtağanda, bir qartanay ötmek pişirmege istedi. Hamırnı nasıl yaptı, odınnı tenekeni qaydan taptı bilmeyim. Tren ketecegi vaqıtta bir asker qartanaynıñ yanına keldi. Ne ayttı, bilmeyim, ama qartanay ‘Balalar aç olarğa ötmek pişirecekmen’ dep ayttı. Asker bir tepme attı, teneke bir yaqqa ketti hamır başqa yaqqa” (s. 80-81).
Sovetler Birligi zalim Stalin vaqtında 18 Mayıs 1944 senesinde Qırımtatarlarını yoq etmege tırıştı. Fakat Qırımtatarları sürgünlükte de yaşamağa devam etti ve vatanlarına qaytmaq içün milliy bir küreş berdi. 26 Haziran (İyun) 1991 tarihinde Qırımda Qırımtatar Milliy Qurultayı keçirildi. 2014 senesinde ise Rusiye tarafından Qırım tekrar işğal etildi. Bu uquqsız ve insan aq-uquqlarına qarşı olğan işğalniñ eñ yaqın vaqıtta bitmesini ve Qırımtatarlarnıñ vatanlarında milliy menliknen yaşamasını tileymiz.
