UFA’DA QIRIMTATAR NAŞIRI
İLYAS BORAGANSKİY’NİÑ QABİRİ TAPILDI
Başqortostan’nıñ paytahtı Ufa şeerinde Tarih ve medeniyet abidelerini qoruv cumhuriyet teşkilâtı azaları şeerniñ eñ eski musulman qabristanında temizlik yaparken körümli başqırt alimi Ahat Salihov’nıñ yardımı sayesinde belli qırımtatar naşırı İlyas Boraganskiy’niñ qabiri tapıldı. Bu aqta Facebookta öz sayfasında Elza Mualimşina paylaştı ve İlyas Boraganskiy aqqında bilgi berdi.
İlyas Boraganskiy
İlyas Boraganskiy 1852s. Çeçek ayınıñ 22-sinde (22 Nisan 1852) Bağçasaray’da varlıqlı zadekân ailesinde doğdı. Oğlan başta başlanğıç musulman mektebinde, soñra medresede oqudı. Tahminen, 1867 senesi Türkiye’ge ketti. İstanbul’da yedi yıl devamında kitap naşırcılığı, fotografçılıq, sanat, hattatlıqnı menimsedi. Soñra Boraganskiy Qırım’ğa qayttı ve çalışıp başladı.
1876 senesiniñ Qara qış ayında Rusiyeniñ Qazan, Başqortostan, Moskva, Sankt-Peterburg şeerleri boylap seferge çıqa. Belli olğanına köre, İstanbul Universiteti’nde beraber oquğan arqadaşlarını ziyaret etmek maqsadında.
Rusiyeniñ belli şarqşınasları ile tanışuvı Boraganskiy’niñ hayatında burulış noqtası olğan. 1882 senesi o, Sankt-Peterburgda yerleşe.Bir sıra şarq ve avropa tillerini mükemmel bilgen Boraganskiy alimlerniñ diqqatını çeke ve Peterburg Universiteti’niñ şarqşınaslıq fakültetinde türk tili ve şarq hattatlığı boyunca kurs keçirmege davet etiile.
1898 senesiniñ Arman ayı 20-sinden (20 Ağustos 1898) tamam on yıl yani 1908 senesiniñ Arman ayı 20-sine qadar Boraganskiy Sankt-Peterburg Universiteti’nde "türk tili ocası" olaraq hızmet ete. Bundan da ğayrı Rusiye Tış İşleri Nazirligi’nde hattat vazifesini eda ete.
İlyas Boraganskiy'niñ baştaşı
1893 senesi o, Peterburgda matbaa açmaq izinini ala. Şunı qayd etmeli ki, İlyas Boraganskiy bu yerde naşır olaraq itibar qazandı. İsmail Gaspralı "Terciman"nıñ 1900 senesi İlk yaz ayında (Haziran-1900) çıqqan sanında Boraganskiy aqqında maqale basa. Onda haber etile ki, 10-15 yıl evelsi Peterburg’da Qırım mırzalarından doğma Bağçasaraylı İlyas-mırza Boraganskiy – usta hattat, türk tilli ve arap ülkeleriniñ istidatlı araştırmacısı yerleşken. Maqalede Boraganskiy Sankt-Peterburgda basmahane açmaq izinine malik olğanı, rus, arap, türk ve farsi tillerinde kitap çıkarğanı bildirile.
"Terciman"da yazıla ki: "Sermiyası olmadan öz işini keregi kibi yürütmez edi. Arap tilinde "Mişkat" kitabını basmaq içün ustalığını kösterdi..."
Boraganskiy’niñ basmahanesinden Quran-ı Kerim, "Nenkecan hanum dürbesi", Qırımtatar grammatikası boyunca kitaplar, rus yazıcılarınıñ eserleri, Babur şiirleriniñ cıyıntığı, Osman Aqçokraqlı’nıñ tercimeleri neşir etildi.
1917 senesine qadar İlyas Boraganskiy Peterburg’da çalışqan, soñra onıñ ömüri Başqortostan’da keçti. Bu yerde o, "Salavat" gazetinde çalışa, başqırtlarnı naşırcılıqqa ögrete. Tez arada Boraganskiy basmahanesini de Peterburg’dan Ufa’ğa köçürip ketire. Mında evlene. Amma Ufada naşırcılıq faaliyeti evelkisi kibi semereli olmay.
Ufa’da 1938 senesi defn etilgen.
