Atalar sözü — Aqılnıñ közü / 1

Tertip Etken: Şevket ASANOV
Hazırlağan: Zera BEKİROVA

Belli tilşınas, folklorcı, çoq yıllar "Yañı dünya" (1957-1991 ss- "Lenin bayrağı") gazetinde çalışqan Şevket Asanov sürgünlikten soñ 1988 senesi Kiyevde 5 000 nushada neşir etilgen birinci "Qırımtatarca-rusça luğat"nıñ tertipçilerinden biridir. Esas zenaatı boyunca mühendis- yapıcı (konstruktor) olğan Şevket ağa bütün ömüri qırımtatar atalar sözleri, tapmacalarını toplamaqta. Aynı şu 1988 senesi Taşkentte onıñ tarafından azırlanğan "Tampacalar" cıyıntığı da dünya yüzüni kördi. 2002 senesi ise "Atalar sözleri ve aytımlar" kitabınıñ birinci neşiri basıldı. Kitapnıñ 2013 senesi çıqqan 2-nci neşiri 4000 atalar sözleri ve aytımlardan ibarettir. Al-azırda Şevket Asanov "Atalar sözleri ve aytımlar" kitabınıñ 3-nci neşiri üzerinde çalışa. Bu cıyıntıqqa 6000-den ziyade atalar sözleri kirsetildi. "Tuvğan til" saifesi Şevket Asanov toplağan qırımtatar atalar sözlerini derc etecek. Bu işimizni başlamazdan evel Şevket Asanov ile subetleşip, bir qaç sualimizge cevap bermesini rica ettik.

• Şevket ağa, siz asılında mühendis-yapıcısıñız. Til saasında araştırmalar, atalar sözleri, tapmacalar toplamañızğa ne zaman ve ne siltem oldı?

          Ebet, men Taşkent Köy hocalığı mehanizatsiyası ve irrigatsiyası (suvarma) institutını bitirip, yapıcı mühendis zenaatını menimsedim. Doquz yıl konstruktorlıq bürosında çalıştım, köy hocalığı mehanizatsiyası saasında 9 keşfiyatçılıq teklifi (yañılıq önerisi) kirsettim, er birine müelliflik şeadetnamem de bar. Amma tilimiz saasında araştırmalar yapmaq, halqımıznıñ zenginden-zengin hazinesini toplamaq işine merağım ve avesligim pek büyük edi. Çalışqan yıllarımda Nizami adına pedagogika institutınıñ qırımtatar tili ve edebiyatı bölügine oqumağa kirmek istedim. Evelki institutta oquğanımda milliy areketimiz saflarına qoşuldım. Ve aynı şu sebepten meni qırımtatar bölügine almağa saqındılar. Vesiqalarımnı qabul etmege istemediler, kiriş imtianlarda da er angi manialarğa oğradım. Ahır-soñu 1976 senesi Nizami institutınıñ rus filologiyası bölügine qabul olundım. Kündüz çalıştım, aqşam oqudım. Yarım yıldan soñ "Lenin bayrağı" gazetine işke alındım. Ondan evel de men gazetke masallar, rivayetler, atalar sözleri ve tapmacalar yollap tura edim. Gazette çalışıp başlağanımnen baş muarrir Abselâm İslâmovnıñ avalesinen gazeta saifelerinde qırımtatarca-rusça luğatnı muntazam sürette derc ettim.

Şevket Asanov

• Tilimizniñ mütehassıslarından biri Üsein Kürkçi ile yaqın tanışlığıñız da bu işiñizge siltem olğandır.

           Ebet! 1976 senesi Üsein Kürkçi Marğılandan Taşkentke "Lenin bayrağı"nda çalışqanlar içün mahsus til kurslarını keçirmek içün kelgen edi. O zaman ana tilimizde kitap yoq, sözlükler yoq. Men daa gazette çalışmayım. Evelki işim boyunca Moskvada 20 künlük iş seferinde bulunğanda merkeziy kütüphanege er kün qatnap, sürgünlikten evel çıqqan til derslikleri, kitaplarnı oqup çıqtım, olardan pek çoq masallar, atalar sözleri ve diger folklor metinlerini köçürip alğan edim. Üsein Kürkçiniñ dersleri maña pek tesir etti ve tilimizni ögrenüv sevgisini uyandırdı. İlle Üsein ağanıñ işime yüksek qıymet keskeni daima ilhamlandırdı.

• Gazette derc etken sözlügiñiz bir çoq tilşınaslar, cümleden başqa til alimlerini de, meraqlandırdı. Birinci sözlügiñizni 1988 senesi urum tili mütehassısı Aleksandr Garkavets ve Seyran Üseinovnen birlikte çıqardıñız.

          Bu iş tolusınen Aleksandr Garkavetsniñ hızmetidir. "Lenin bayrağı"nda çıqqan luğatçıqlarımnı toplap barğan ve Kiyevden mahsus Taşkentke mennen tanışmaq içün keldi. "Qırımtatarca-rusça luğat" neşir etmek teklifinde bulundı. Kitap Kiyevde 5 biñ nushada basıldı. Bir qısmı Taşkentke yollanılıp, qalğan qısmı Qırımda, Mariupolde yaşağan urumlar arasında darqatıldı.

          Şu 1988 senesi "Tapmacalar" kitabımnı da Alâziz Veliyevnen birlikte çıqardım. Gazette "Halq ağız yaratıcılıq hazinesinden" saifesini alıp bara edim. Rahmetli bitam, anam pek çoq masallar, tapmacalar, atalar sözlerini bile ve daima qullanır ediler. Men olarnı ta balalığımdan yazıp aldım. Evlengen soñ ömür arqadaşım Velâde de bu işimde yardımcı olıp, qayerde atalar sözleri ya da tapmacalarnı eşitse, deral yazıp ala edi. Biz yaşağan Kibray qasabasında pek çoq qırımtatarlar yaşar, özara sıq toplaşır edi.

Şevket Asanov horantasınen

• Şevket ağa, al-azırda "Atalar sözleri ve aytımlar" kitabıñıznıñ 3-nci neşiri üzerinde çalışasıñız. Bilgenime köre, onda 6 biñ atalar sözleri olacaq.

          Qısmet olsa! Atalar sözleri tilimizniñ eñ büyük ve qıymetli hazinesidir. Bir atalar sözünen bütün bir ikâyeni añlatmaq mümkün. Men bir çoq halqlarnıñ atalar sözlerini ögrenip çıqtım ve böyle hulâsağa keldim ki, bizim tilimiz diger tillerge nisbeten atalar sözlerine pek zengindir. Halqımız onı yerinde bilip qullanğanından tilimiz daa dülber, ifadeli ola. Atalar sözlerini toplav işimni devam etem. 40-50 yıldan berli oğraşqanıma baqmadan ep yañı-yañı atalar sözlerini tapam.

          Atalar sözleri halq ikmetiniñ ve halq felsefesiniñ bitmez-tükenmez hazinesi, halq ağız yaratıcılığınıñ incisidir.

         - Çoq sağ oluñız, Şevket ağa! İşiñizge Alla qolay ketirsin. Kitapnı sabırsızlıq ile bekleymiz!

QIRIMTATAR ATALAR SÖZLERİ VE AYTIMLAR - 1

(Şevket Asanovnıñ "Atalar sözleri ve aytımlar" kitabından alındı) 

(DEVAM ETECEK)

Tweet