Qırım Medeniyet Künleri Soñuna Yetti
Umumiy Merkezimiz teşkil etken 1917 Qırımtatar Milliy Qurultayınıñ 104-ünci yılına bağışlanğan “Qırım Medeniyet Künleri” tedbirleri 2021s. İlk qış ayı 16 küni saat 15.00’te Baş Reisimiz Mükremin Şahin’niñ açılış qonuşması ve “Genç Tatar” teşkilâtı keçirgen “1917 Qurultayına Bağışlanğan Halqara Santraç Turniri” neticeleriniñ ilân etilmesi ile başladı.
Ondan soñ bir kokteyl ile saat 16.00’da Metin Batur - Mamed Cafarov’nıñ “Qırım Yırları” diñlenmesi ile musafirlerge muhteşem bir muzika ziyafeti taqdim etkenleri mini kontsert ile devam etti.
Medeniyet Künleri’niñ ilk kün tedbirleri Ankaradaki Ukraina Derneginiñ mini kontserti ve “Cıyın” ansambliniñ tadı ağzında qalğan temaşasından soñra “Ananeviy Yarmalıq” açılışınen devam etti.
Medeniyet Künlerimizde İlk qış ayı 17‘deki tedbirler saat 13.30’da faaliyetlerini Kıyivde köstergen “Qırım Ailesi”niñ Koordinatorı Anife Qurtseyitniñ qurulışından başlap bugünge qadar işlerini añlatqan “Kıyivde Qırım Ailesi” suhbeti ile başladı.
Suhbet soñunda Umumiy Merkezimizniñ YTB’niñ iştiragi ile teşkil etilgen 120 saat sürgen “Soydaş Mektepten evel Hocalar içün Tahsil” programmasında Montessori sistemasında onlayn tahsil alğan ve yapılğan sınav soñrasında muvafaqiyetli olğan Qırım Ailesi hocalarınıñ sertifikaları özlerine berilmesi içün Anife Qurtseyitke teslim etildi.
Saat 15.30’da ise qorqu hikayeleri yazıcısı, Tarih doktorı namzeti, Qırım Haber Ajansı (QHA) Türkçe Saifesiniñ muharriri Qırımtatar kökenli Mehmet Berk Yaltırıq “Halq Hikâyelerinde Qorqu” adlı suhbeti ile musafirlernen körüşti.
Yaltırıq Türkiye ve Qırımdan qorqu motivleri ile çeşitli hikayeler añlatqan suhbetinde qorqu hikayeleriniñ, unutılğan tarihiy motivler üzerinden yip ucu bergenine diqqat çekti. Suhbet musafirlerniñ Mehmet Berk Yaltırıqqa halq hikayelerinde qorqu unsurınen bağlı olğan berilgen suallerge cevap berilmesi ile devam etti.
Ekinci künniñ meraqnen taqip etilgen bir suhbeti ise Cengiz Evirgenniñ Ankara Polatlıda yaşağan Qırımtatarlarınıñ lehçe ve til zenginligini ortağa qoyğan “Polatlı Qırımtatar Türkçesi Sözlügi”ni yazuv esnasını anlatqan qonuşması oldı. Evirgen, künümizde hususan diasporada Qırımtatarcanıñ vaziyeti ile bağlı körüşlerini de paylaşqan qonuşmasında böyle dedi: “Polatlı Qarayavşan köyündenim. Orta mektep yıllarımda Tatarca kelimelerge merağım başladı. Ne eşitken olsam, yazdım. Atalar sözü, şiir, mane… Cebimde her vaqıt kağıt, qalem olıp, bir şey eşitkenim zaman aman yazıp ala edim. Atalar sözleriniñ bir qısmı babamdan. Babam her suhbette mutlaqa bir atalar sözüne bağlar edi. Bularnı hep baba sözü olaraq yazdım. “Emel” Dergisi’nde keçkenlerini, eşitkenleimni, yazıp alğanlarımnı bu sözlük tizgenimde qullandım. Atalar sözlerini, çınlarnı bu şekilde qoştım. Yani kitapta keçken kelimelerniñ hepisi tek tek toplanaraq hazırlandı. Kitapta keçken kelimelerniñ yüzde 99’u anamnıñ laf etken tilidir. Anam, Türkçe bilmez edi, hep Tatarca laf eter edi. Qaynanam da öyle edi. Bu sözlük, tamamlandımı deseñiz, tamam degil. Çünki devamlı kenişletile, hep yañı kelimeler ögrenem…” Büyük meraq doğurğan bu suhbette Cengiz Evirgenge işlerinde yardımcı olğan qızı Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitestiniñ hocası Dilek Evirgen de iştirak etti.
Ekinci kün saat 18.00’deki musafirimiz yazıcı ve “Nito Kitap” qurucısı olğan musafirimiz soñ yıllarda her platformada suhbetlerinen beraber añlatqan masallarnen pek begennilgen Nurten Ceceli Alkan edi. Bu bölümni aslında balalarımız içün planlaştırğan edik, ancaq büyüklerniñ de meraq ile diñlegenleri suhbet renkli temaşanen sahnağa qoyuldı. Ceceli Alkannıñ“Balalarımız içün Qırımdan Masallar Bar” adlı bölümde añlatqan masallar ile renkli daqiqalar yaşandı. Masallarımıznıñ soñunda da Mehmet Alkan ud ve ney ile yırlarımızdan örnekler berdi.
Künniñ soñ suhbetinde saat 19.30’da jurnalist - yazıcı - “Nenkecan” dergisiniñ baş muharriri Zera Bekirova “Nenkecan 10 Yaşında” başlıqlı bir sühbet kerçekleştirdi. Bekirova, “Nenkecan”nı yaşatma mücadelelerine dair muhim añlatuvlar bererek, 10. yaşını qayd etken “Nenkecan” dergisiniñ tünevinden bugünge keçken esnasını añlattı. Zera Bekirova, Qırımtatar tilinde ve Latin elifbesinde neşir etilgen “Nenkecan” adlı qadın dergisiniñ ilk sayısınıñ 2011s. Saban ayı 3 tarihinde basılğanını bildirgen qonuşmasında “Nenkecan” adınıñ añlamından da söz etti. “Nenkecan”nıñ ilk kere 1922 yılında çıkarılğanını ve 5 yıl yayınlanğanını qayd etken Bekirova, “Nenkecan”nıñ standart bir qadın dergisi olmağanına diqqat çekip, faaliyetleriniñ maqsadını musafirlernen paylaştı.
Dernegimizniñ teşkil etmesi ile kerçekleşken Qırım Medeniyet Künlerinde moderatorlığını “Tuvğan Til” İnternet Saytınıñ Koordinatorı Oya Deniz Çongar Şahin yapqan suhbetler İlk qış ayı 18‘de de devam etti.
Üçünci kün suhbetleri saat 11.0’de tasarımcı-nağış ustası Mayre Lümannıñ “Qırımtatar Nağışları” başlıqlı suhbeti ile başladı. Qırımtatar nağışlarınıñ tarihiy esnasına bağlı bilgi bergen Lüman, 20-nci asırnıñ başından (1900’ler) soñra bu sanatnı tedqiq etken muhim isimlerniñ ortağa çıqqanını qayd eterken, nağış motivleriniñ añlamları ile çeşitlerini ve bu ananeviy sanatnıñ 18 Mayıs 1944 Qırımtatar sürgüni neticesinde nasıl zarar körgenini aqtardı. Bu emiyetli halq sanatınıñ künümüzde yaşatılmasını bir mucize olaraq degerlendirgen Lüman, Qırımtatar nağış sanatınıñ devam etmesi içün körümli sanatçılar qıymetli işler yapqanını, bularnı da araştırmalar ve işleriniñ ışığında kerçekleştirgenlerini ayttı.
Tedbirniñ saat 12.30’daki musafiri yazıcı Dr.Serra Menekay Öncel oldı. Menekay Öncel “Hekimlikten Yazarlığa” (“Hekimlikten Yazıcılıqqa”) başlıqlı qonuşmasında hekimlik ve yazıcılıqnıñ ortaq noqtalarından söz yürseter eken, öz yazıccılıq yolunda tutqan metodlarını musafirlernen paylaştı. Romanlarına mevzu olğan Milliy Mücadele devri (1919-1923) kahramanları haqqında da söz yürsetken Menekay, tarihke keçmiş isimlerge yer bergen romanlarındaki emiyetli ayırıntılarğa toqundı.
Çoq taraflı şahsiyet olaraq tanılğan sanatçı-programmacı-teatr oyuncısı Pınar Ayhan üçünci kün tedbirleriniñ bir diger musafiri oldı. Musafirimiz saat 14.00’te bam-başqa bir siması ile musafirlrniñ qarşısında edi. Ayhan, Qurucısı ve İdare Keñeşiniñ Reisi olğan “Tohumluk” Vakfı’nıñ faaliyetini añlatqan “Tohumluk Vakfı - Köy ile Kent Arasında Aydınlanma Köprüsü” adlı taqdiminde vaqfınıñ faaliyetleri aqqında söz yürseterek, qurulış maqsadına dair iştirakçilerge bilgi berdi. Pınar Ayhan vaqıfnıñ işlerine, “İnsannıñ da, ğıdanıñ da, urluqnıñ keyfiyetli olması içün çalışamız” sözleri ile qıymet kesti.
İşleriniñ miqyası haqqında söz yürsetken Ayhan, qurğaqlıqnı, suvsuzlıqnı añlatmaq istegenlerini ifade edterek, çevre bağlamında, “Türkiyeden Qaradenizden başlap çevremizni, dünyamıznı qurtarayıq”, dedi. Ayhan ayırıca Qırımtatarlarınen qarşılaşqanınen tarihni yañıdan yaşağan kibi hiss etkenini ifade etti. Suhbetten soñra bir qaç söz aytqan Baş Reis Mükremin Şahin, dernek faaliyetlerininñ hepisiniñ ayrı-ayrı pek muhim olğanını qayd etken soñ, “Qırımdaki çevre meselelerinen de oğraşmamız lâzim”, dedi. Şahin, Qırım Dernekleriniñ Ukrainadaki ve diger ülkelerdeki çevre qoruyıcı teşkilâtlarınen çalışması kerek olğanını ifade eterek, “Tohumluk” Vaqfını Qırım Medeniyet Künlerine Türkiyedeki Qırımtatar dernekleri olaraq çevre ile bağlı olaraq beraber çalışacaq paydaş qıdırğanları içün davet etkenlerini ayttı.
Soñdan bir evelki suhbet musafirleri “Qaradeniz Production”nıñ Baş Müdiri Elzara İslamova ve “Qaradeniz Production” Baş Müdir Yardımcısı - jurnalist-şaire Liliâ Bucurova oldı. Saat 16.00’daki “Crimean Tatars” faaliyetleri ve “Terciman” vesiqalı filmi” başlıqlı suhbette Liliâ Bucurova “Sürgün Şiirleri”ni añlatırken, Elzara İslamova da “Crimean Tatars” TV kanalınıñ işlerini hazırlanğan video levhalar yardımınen añlattı. Suhbet çerçivesinde İsmail Bey Gaspralı’nıñ tarihke keçken gazetası “Terciman”nı añlatqan vesiqalı film seyir etildi.
Vesiqalı film kösterilmesinden evel yapqan qonuşmada İslâmova “Liliâ Bucurova hanım ile ekimiz “Qaradeniz Production”nıñ qurucularımız. Bugün Qırımda eñ büyük media quruluşımız. Maqsadımız Qırımda Qırımtatar medeniyetini inkişaf ettirmek ve halqımıznı birleştirmek. Ana Vatanımız Qırımda yapqanımız bu işniñ ne qadar muhim olğanını körmek içün bu vesiqalı filmni, “Terciman”nı seyir etiñiz”, dedi. Vesiqalı film kösterilmesinden evel çıqışta bulunğan Bucurova ise Qırımtatar tarihinde ilk komediya filmi, “Şamatalı Qoranta” filmini çıqarğanlarını aytıp, tedbirde bulunmaqtan memnuniyet duyğanlarını ayttı.
Semereli keçken ve ayırıntılı olaraq baqılğanında suhbet programmaları ile birlikte ananeviy yarmalığımıznı da qoşsaq, 12 farqlı künde, yani her hafta bir tedbir yapıla edi, 3 ayda kerçekleştirilebilecek faaliyetlerniñ 4 künde teşkil etken “Qırım Medeniyet Künleri”niñ soñ suhbet programmasınıñ başlığı “Emel” Mecmuası’nın 91-inci Yıldönümi” edi. Qırımtatar Milliy Meclisiniñ (KTMM) Türkiyedeki Temsilcisi, prodüsser ve “Emel Qırım” Vaqfınıñ Reisi Zafer Qarataynıñ “Emel” Mecmuası’nıñ 91-inci Yıldönümi münasebeti ile kerçekleştirgen çıqışı ile suhbetler seriyası soñuna keldi. Qaratay qonuşmasına zor şartlarda Qırımtatar mücadelesine emiyetli isseyapqan, özünden evel sözge çıqqan ve vesiqalı film kösterilüvini kerçekleştirgen Elzara İslâmova ile Liliâ Bucurovağa teşekkür bildirmeknen başladı. Olarnı küllerinden yañıdan doğğan Añqa quşuna beñzeterek tebrik etken Qaratay, “Qırımtatar qadınlarımız olmasa edi sürgünlikten qurtulamaz edik. Ne qadar ğururlansaq azdır”, dedi. Daha soñra “Emel” dergisiniñ quruluşından bugünge keçigen esnasnı añlataraq, 91 yılnı közden keçirgen Qaratay, eñ büyük duşman cehalet olğanını qayd etti. Derginiñ Qırımtatar medeniyet yaşayışı içerisinde oynağan rolü haqqında da aytqan Qaratay, “Emel” dergisiniñ çıqarılması içün Ankarada yapılğan işlerni añlataraq, bir qaç kişiniñ fedakarlığı ve mücadelesi sayesinde basılıp olğanını, Türkiyedeki Qırımtatarları ile Romaniya ve Bulgaristan kibi ülkelerdeki Kırım Tatarları arasında köpür qurmaq oğrunda bir ıntıluv yapılğanını añlattı.
Türkiyedeki Qırımtatar diasporasınıñ belli isimleriniñ “Emel” dergisi çevresinde yetişkenini ayırıca qayd etken Qaratay, “Bizim içün illâ “Emel” dergisinde çalışqan insan Emelci degildir, Qırım içün yürgen her insan Emelci’dir”, dedi. Farqlı devirler ve ülkelerde neşir etilgen “Emel” dergisiniñ nesiller ile bölgeler arasında Qırımtatar tilini, medeniyetini ve tarihini taşığanını qayd eterek, “Emel”niñ bugün 20 biñ saifege yetkenini, hem akademik tedqiqatlar içün mevzu olğanı, hem de akademik tedqiqatlar içün menba teşkil etken bir yayın olğanını ifade etti.
“Emel” bayrağını taşıp olğanımız yerge qadar taşıycaqmız” degen Qaratay sözlerini “Emel”niñ qurulğanından beri Qırım milliy mücadelesiniñ resmiy yayını olğanını, şimdi de bu yoldan yürgenini, kelecekte de böyle olacağını aytıp, “Neticede hepimiz bir Emel yolcusımız”, dep bitirdi.
Qırım Medeniyet Künleri çerçivesinde dört kün boyunca bütün bu suhbetler Dernegimiz Dr. Ahmed İhsan Kırımlı Sosyal Tesisi “Bekir Sıtqı Çobanzade Kütüphanesi”nde devam eterken, dans salonumızda qurulğan stendlerde yarmalığımız devam etti. Bu vaqıt kene aynı binada açılışı yapılğan restoranımız “Qalaqay”da ise musafirlerimiz qırımtatar aşlarını tatıp baqmaq fırsatını buldılar.
Bu muhteşem tedbir içün “Şefika Gaspralı Qadın İnitsiativası” azalarına çoq teşekkür etemiz.
Fotoğraflar: Ernur Onrat, QHA, Oya Deniz Çongar, Necla Atagün Kalkay
