KÖKBAYRAQ ASTINDA MİLLİY FAALİYET
Qırımtatar milliy hareketiniñ tarihini añlatqan eñ müim eserlerden biri Osman Kemal Hatifniñ Gökbayrak Altında Millî Faaliyet, (Qırımtatarca: Kökbayraq Astında Milliy Faaliyet) kitabıdır. Bu kitap Osmanlı vaqtında 1918 senesinde İstanbulda çıqqan. Qırımlılar Cemiyet-i Hayriyyesiniñ qurucılarından olğan Kütüphane-i Sûdîniñ saibi Süleyman Sûdî tarafından Matbaa-i Orhaniyede (Orhaniye Matbaası) 123 sahife olaraq neşir etilgen. Bu kitap Qırımtatar Milliy Qurultayını añlatqan bilgenimiz ilk kitap olğanı içün de matbuat tarihimiz içün de müim.
Kitapnıñ müellifi Osman Kemal Hatif, Osmanlı Devletinde doğğan Qırımtatarlarından ve kitabında añlatqanlarına köre Qırımtatar Milliy Qurultayında, anda eken. Özüniñ birqaç dokumentte ve tarihiy menbalarda añlatılğanına köre Osmanlı Devletindeki gizli polis teşkilâtı olğan Teşkilât-ı Mahsusa mensuplarından biri olğanını tüşünemiz. Osman Kemal Hatifniñ bu kitaptan başqa Düşmanlarımızı Tanıyalım (Duşmanlarmıznı Tanıyıq) isminde bir kitabı ve Qırım Mecmuasında çıqqan birqaç maqalesi bar. Qırımlılar Cemiyet-i Hayriyyesiniñ qurucılarından olğan Hatifniñ yazğanları Qırımtatar milliy hareketiniñ 1917-1918 senelerindeki vaqiaları bizge añlatqan.
Haqan Qırımlınıñ Latin urufatına çevirgen kitapnıñ kapağı
Bu kitap 1998 senesinde Haqan Qırımlı tarafından Arap urufatından Latin urufatına çevirilerek neşir etildi. Qırım Türkleri Derneginiñ neşriyatından çıqqan kitap 128 sahife ve Qırımlınıñ bir “Takdim” (Taqdim) yazısı da bar. Bu taqdimde Qırımlı, 1917-1918 senelerindeki umumiy tarihnen beraber Qırımnıñ mındaki yerini ve kitap aqqında malümatnı yazğan. Bu yazıdan soñ kitapnıñ 8 qısmı bar.
“Mâzide Kırım”, (Keçmişte Qırım), Qırım Hanlığından başlap Qırımnıñ qadim tarihini añlata. Qısqaca olğan bu qısımda Qırımtatarlarnıñ köç etüvi ve Qırımdaki topraqlarnıñ Rusiye İmperiyası tarafından ilhak etilüvi yer ala.
“Gök Bayrak Altında Millî Faaliyetler: Rusya Müslümanları”, (Kökbayrak Astında Milliy Faaliyetler: Rusiye Müsülmanları), Rusiyede Müsülman halqlarınıñ tarihi ve vaziyeti aqqında malümat bere. İsmail Bey Gasprinskiyniñ faaliyetleri ve Müsülman Fraktsiyasını da mında añlatqan.
Arap urufatında Osmanlı vaqtında çıqqan kitapnıñ kapağı
“Rus İnkılâbının Esbâb ve Netâyici”, (Rus İnqilabınıñ Sebep ve Neticeleri), 1917 senesinde olğan Bolşevik İnqilabınıñ sebepleri, maqsadı ve neticeleri bu qısımda Rusiye Müsülmanları ve Qırım içün nasıl olğanı açıqlana. Bolşeviklerniñ iqtidarğa kelgende yapqan siyaseti, vahşet ve cinayetlerniñ de mında bahsi keçe.
“Kırım’daki Faaliyet-i Milliyye”, (Qırımdaki Milliy Faaliyet) 1905 senesinden soñ Qırımdaki milliy faaliyetlerni 1917 senesindeki Qırımtatar Milliy Qurultayına qadar körsetken. Bu qısımda Qazanda olğan Rusiye Müslüman Askerleri ve Rusiye Uleması Cemiyetlerniñ ortaqlaşıp Noman Çelebicihannıñ tevqif etilüvine qarşı Kerenskiy ükümetine yibergeni telgraf yer ala.
“Müslüman Fırkası Programı Esası”, (Müsülman Fraksiyası Programması Esası), Qırımda icra komitetiñi tesis etkenden soñ Mahalliy Komitetler Nizamnamesi olğan Müslüman Fırqası Programı Esasına yer berilgenden soñ buña köre yapılğan işler añlatıla.
“İsmail Bey Gasprinskiy Darülmuallimîni”, (İsmail Bey Gasprinskiy Oca Mektebi) bu qısımda İsmail Bey Gasprinskiy Oca Mektebiniñ ve Hansaraynıñ milliy müzey olaraq açılışlarınen Qırımtatar Atlı Polkunıñ Bağçasarayğa ketirilüvi sırasınen nasıl ve ne içün olğanı añlatılğan. Bu açılışlarda Noman Çelebicihannıñ çıqışlarınıñ ve Cafer Seydahmet Atlı Polkqa yapqan çıqışınıñ metinleri bu qısımda yer alğan.
Arap urufatında çıqqan kitapta ilk Qırımtatar Qanun-u Esasiy (konstitutsiya) maddeleri
“Kırım Kurultayı”, (Qırım Qurultayı), 9 Aralıq (Dekabr) 1917 tarihinde başlangan Qırımtatar Milliy Qurultayınıñ keçirilüvine, Qanun-u Esasiyniñ bütünley haline ve Qurultay yolbaşçılarınıñ çıqışlarına yer bere. Mında olğan metin vesiqalar birinciden Qurultaynıñ menbalarından qabul etilebile.
“Hukuk-u Düvel Nokta-i Nazarında Kırım Devleti”, (Halqara Uquqında Qırım Devleti), Qırımtatarlar Rusiye İmperiyasınıñ qolundan azatlıqnı qazanıp ilân etken Qırım Ahaliy Cumhuriyetiniñ halqara uquqtaki yerini teşkere. Qırımtatarlarnıñ bir millet olaraq devletçiligi, qabul etkeni Qanun-u Esasiy ve Brest-Litovsk Añlaşmasına köre devletniñ ve Milliy Ükümetniñ ne olğanıñı añlata.
Hansaraynıñ müzey olaraq açılışında Noman Çelebicihannıñ çıqışı
Osman Kemal Hatif Qırımnıñ Bolşevikler tarafından işgal etilüvinden soñ yazğan bu kitap, milliy tarihimizniñ, azatlıqnıñ tiklenüvi hikâyesiñi vesiqalarnen añlatqanı içün çoq müim. Bu kitap tarih haqqındaki akademik bir çoq menbalar arasında körsetildi ve yer berildi. Bugün de 1917 Qırımtatar Milliy Qurultayı tarihinde Cafer Seydahmet Qırımerniñ hatırlarınen beraber eñ müim tarihiy menbalardan biri olaraq qabul etile.
9 Aralıq (Dekabr) 1917 tarihinde Qurultaynıñ Hansarayda başlanuvı
Bibliografiya
Osman Kemal Hatif, Gökbayrak Altında Millî Faaliyet, (İstanbul: Matbaa-i Orhaniye, 1334)
Osman Kemal Hatif, Gökbayrak Altında Millî Faaliyet, Yay. Haz. Hakan Kırımlı, (Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayınları, 1998)
