QIRIM MECMUASI (1918-1919)
Qırım Mecmuası, Qırımlılar Cemiyet-i Hayriyesi tarafından İstanbulda 1918 ve 1919 seneleri arasında neşir etilgen ve 23 sayısı çıqqan bir mecmua edi. Arap urufatınen çıqqan bu mecmua Qırımnıñ Bolşevik işğalinden soñ neşir etilmege başlandı. Qırım Mecmuası, Qırımlılar Cemiyet-i Hayriyesiniñ qurucılarından olğan Süleyman Sudi Beyniñ öz matbaası olğan Kitaphane-i Sudi tarafından neşir etildi. Süleyman Sudi, Bağçasarayda doğğandan soñ qorantasınen İstanbulğa köç etken edi. Mında pek çoq matbaada çalışqandan soñ, öz kitaphanesini qurdı.
Qırım Mecmuasını neşir etken Süleyman Sudi
Mecmuanıñ ilk yazısı olğan “Tuttuğumuz Yol” (Tutqan Yolumız), Qırım Mecmuasınıñ ne maqsatnen çıqmağa başlanganını ayta. Buna köre, “Osmanlı Türklerinen Rusiye Müslümanlarınıñ” biri-birlerine ilmiy ve medeniy yaqlardan yaqın munasebetler teşkil etmesine tırışacaq edi. Bundan ğayrı Qırım haqqındaki haberlerge ve tarihiy malümatlarğa, edebiy eserlerge yer berilecek edi. Bularnen beraber Qırımlılar Cemiyet-i Hayriyesiniñ resmiy mecmuası olaraq cemiyet faaliyetlerini ve ilânlarnı qayd etti. Mecmuanıñ sayılarında Şahin Geray adlı bir pyesa ve Qırım Müellifleri adlı de bir eser de neşir etildi. Bursalı Mehmed Tahir Bey yazğan Qırım Müellifleri eserinde, hanlıq vaqtındaki ve soñ devirdeki Qırımtatar edebiyatçılarınıñ biyografiyaları toplanğan edi.
Qırım Mecmuasınıñ ilk sayısı
Qırım Mecmuası, Qırımtatarlarınıñ 1918-1919 senelerinde Türkiyedeki milliy faaliyetleri haqqında birinci esas menba olaraq qayd etile. Mecmuanıñ ilk sayısına baqqanda, Şevki Bektöreniñ Qırım İçün adlı şiirni köremiz. Mühim Türk edebiyatçılarından Ömer Seyfeddin de bu ilk sayıda “Büyük Türklüğü Parçalayan Kimlerdir?” (Büyük Türklükni Parçalağan Kimlerdir?” dep bir maqale yazğan. Mında Seyfeddin, İsmail Bey Gaspralınıñ “Tilde, işte, fikirde birlik!” şiarını añlata. Gazetacı Celal Nuri [İleri] ise “Çarizmin Hortlaması İhtimali” adındaki maqalesinen Bolşevik İhtilaline dair körüşlerni ayta. Ondan soñ Samizâde Süreyyanıñ “İttihad-ı İslâm’a Doğru” (İslam Birligine Doğru) yazısı ve Abdülhamid Şamilniñ küçük hatıra yazısı “Büyük Gasprinskiy Bey’in Tezkir-i Nâmı” (Büyük Gasprinskiyniñ Adını Hatırlav) kele. Mında Abdülhamid Şamil Tercüman gazetasınıñ 25-nci yıllığınıñ keçirilüvi haqqında meraqlı şeyler añlata. Sosysallıoğlu İsmail Subhiniñ “Karadeniz ve Kırım” adlı yazısından soñ Hüsam Geraynıñ “Bora Gazi Geray Han” biografiyası kele. Bekirzâde Hamdiniñ qısqa “Cafer Seydahmet” biyografiyasından soñ Qırım Ahaliy Cumhuriyetiniñ Hariciye ve Harbiye Müdiri olğan Cafer Seydahmetniñ mecmua idaresine yibergen mektübi neşir etilgen. Bu mektüp birinciden milliy hareketniñ tarihiy vesiqalarındandır.
Cafer Seydahmetniñ neşir etilgen mektübi
Noman Çelebicihannıñ bir fotografiyasınıñ da neşir etilgeni yerde Osman Kemal Hatifniñ merhum “Antlı Qurban” haqqında yazğan “Çelebicihan Efendi Merhum” yazısı bar. Bu yazı Çelebicihan haqqındaki umumiy biografik yazılarnıñ çoqusınıñ temelini teşkil ete. Seydcelil Şemi ise “Bağçasaray” adlı yazısında Qırım Hanlığınıñ tarihiy paytahtını añlatqan. Bu yazıdan soñ Qırım Hanlığı vaqtından qalğan ve Qırımtatar halq edebiyatınıñ muhim eserlerinden olğan Edib Efendiniñ “Sefernâme” adlı şiiri mında neşir etilgen. Soñ olaraq da Muallim Fevzi Altuğnıñ “Qırımlılarnıñ Rüyası” degen şiiri mecmuada yer ala.
Mecmuada neşir etilgen Hansaraynıñ fotografiyası
Qırım Mecmuasınıñ ilk sayısında neşir etilgen bu yazılarğa baqqanda, Osmanlılarğa Qırımda olğan şeylerni ilan etmek ve malumat bermek istenilgenini köremiz. Qırım Ahaliy Cumhuriyeti, Noman Çelebicihannıñ Bolşevikler tarafından şehit etilüvü ve Cafer Seydahmetniñ mektübi buna birinciden örnek ola. İsmail Bey Gaspralınıñ “Tilde, fikirde, işde birlik!” şiarını taqip etken yazılar da mında yer ala.
Noman Çelebicihan Efendiniñ biografiyası ve fotografiyası
1883-te Tercümannıñ neşir olunmasınen başlanğan Qırımtatar milliy küreşi 1918-1919 senelerinde Qırım Mecmuasınıñ çıqmasınen devam etti. Bolşevik işğalinde olğan Qırımda bir gazeta ya da mecmua çıqarmaq mümkün degil edi. Qırımlılar Cemiyeti Hayriyesi, Tercüman ve Millet gazetlarından soñ bu vazifeni yerine ketirmek maqsadınen Qırım Mecmuasını neşir etken.
