Atalarımıznıñ ketirgeni zengin medeniyetimiz bizlerneñ bitmemek kerek
1. Filiz Tutku A.Bezikoğlu kimdir? Özüñizni öz sözleriñiznen tanıtırsıñızmı?
Men 1978 yılında doğdım ve Polatlıda östim. Ana tarafından qartbaba ve qartanalarımız Dobrucadan 20-inci yüzyıl başlarında kelip Eskişehirniñ Lütfiye ve Yeniköy köylerine, baba tarafından qartbaba ve qartanalarımız 93 cenkinden soñ kene de Dobrucadan kelip, Polatlı – Haymana arasında Eskipolatlı ve Qaraqaya köylerine yerleşkenler. Men Qırımtatarcanı ana tilim olaraq ögrendim ve Qırımtatar medeniyeti içerisinde östim. Babamnıñ 1990-ıncı yıllardan Polatlı QIrım Derneginiñ reisi olğanı sayesinde Qırımdan kelgen pek çoq Qırımtatarı ile lise çağlarımda tanışma ve suhbet etme fırsatım bar edi. 1995-1999 yılları arasında tam burslu olaraq Bilkent Üniversiteti Halqara münasebetleri bölüminde bakalavr tahsili ve 1999-2000 yılllarında da aynı üniversitetniñ Siyaset ilimi bölüminde magistratura tahsilini aldım. Bu devirde hem Halil İnalcıq, hem Haqan Qırımlı hocalarımnen tanıştım ve Haqan hoca ve Zühal Yüksel hoca ile Qırımtatar köylerine araştırma ziyaretlerin qatıldım ve Türkiyedeki Qırımtatar diaspora milletçiligi üzerine Ahmet İçduyğu hoca ile birlikte birmaistrlik dissertasiyamnı hazırladım. Rusiye-Türkiye arası deñişim burs programı ile 2001 yılında altı aylıq St. Petersburg Devlet Üniversitetinde Rus tilini ögrendim.
Kene aynı yılnıñ soñlarında Toronto Üniversitetinde sürgün ve dünyadaki Qırımtatar diasporasında milliy hareketler üzerine doktorlıq dissertasiyamnı yapmağa başladım. Bu mevzunı araştırmaq maqsadınen Qırım, Romaniya, ABD ve Türkiyedeki pek çoq ilni qaplap alğan keniş bir saha çalışması yaptım. Çalışmamda belli bir siyasiy ve medeeniyet qurumlarınıñ temsilcileri ile suhbetler yaptım, ve yüzyıldan ziyade bir zaman bölümindeki yazılı eserlerni inceledim. Netice olaraq diasporadaki Qırımtatar milliy hareketiniñ çeşitliligini, maqsatlarını, teşkilâtlarını ve iştirakçileriniñ bir haritasını oluştırdım dep aytabilirim. Tabi ki, bu dissertasiya bu mevzuda sadece bir başlanğıç olaraq qabul etilmeli ve kelecekteki araştırmacılar Qırımtatarlarınıñ diasporadaki siyasiy çalışmalarınıñ her basamağı üzerinde teren araşatırmalar yapmalılar. 2012 yılında doktorlıq dissertatsiyamnı bitirgenimde evli, Canike ve Berke adlı eki balanıñ anası edim.
2014-te Qırımnıñ ilhaqı üzerine işğalni protest etken bir ilim adamları bildirimini qalemge alğanlardan biri oldım ve “Toronto Star” gazetinde mevzu üzerine açıqlamalar yaptım.2014 senesi ilk yaz ayında TUBITAK “YURDA DÖNÜŞ” bursları ile Türkiyege ailemle qayttım ve 2015-ten itibaren Anqara Sosial Bilimler Üniversiteti Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölüminde hocası olaraq çalışmağa başladım. TUBİTAKtan ğayrı YTB, Uluslararası Göç Örgütü (Halqara köç teşkilâtı ve ünversitetimiz esasında bir çoq araştırma proyektler yürüttim ya da bu proyektlerde araştırmacı olaraq iştirak ettim. 2021 yılında doktorlıq dissertasiyamnı İngilizce kitap olaraq Palgrave neşriyatında bastırdım. Halqara Münasebetler baqımından Qırım meselesi, Qırımnıñ qanunsız ilhaqınıñ Qırımtatarlarına tesiri, Qırımtatar kimligi üzerine pek çoq kitap, kitap bölügi ve maqale yazdım. İngilizceden ğayrı Ukrayince, Romence, Türkçe ve Qırımtatarca yayınlarım mevcuttır. 2020 yılında Qırım Araştırmaları Ağını quraraq Qırım ile bağlı pek çoq online konferans teşkil ettik ve bazı ortaq yayınlar hazırladıq ve hazrılamaqtamız. 2022 yılında kene Rusiyeniñ Ukrayinanı işğalini protest etken Türk alimleriniñ bildirimini Ayşegül ve İsmail Aydıngün hocalarım ve Ukrayinalı alim Yuliya Biletska ile beraber hazırladım, imza topladım. İşğalden itibaren çeşit üniversitetlerde media organlarına haftada bir qonuşaraq savaş içerisinde Qırımtatarlarınıñ vaziyetini toplumğa bildirmege tırıştım, üniversitetimizde bu mevzuda konferanslar teşkil ettim. 2021 yılından itibaren üniversitetimiz Köç Araştırmaları Merkezi Müdiriniñ yardımcısım ve Rusiyeniñ Ukrayinağa hücümi neticesinde Ukrayinadan Türkiyege olğan mecburiy köç üzerine bir araştırma proyekti yürütmektemiz.
2. Biz sizni akademik tarafınızdan tanıymız. Olduqça zor bir süreç olsa kerek. Nasıl qarar berdiñiz ve hiç peşman olğanıñız oldımı?
Akademik hayatqa başlağanım içün hiç peşman olmadım, çünki zaten bu iş içün yaratılğanımnı tüşünmektem. İlim maddiyat, status ve prestij tarafından her zaman çoq keliri olmağan bir meslek. Ancaq bu işni çoq sevgenler yapabilir ve haqqını berebilir. Amma ilim olmasa edi mutlaqa Qırımtatar kimligi ve Qırımtatarlarınıñ tarihiy tecribeleri üzerine bir roman yazmaq ister edim. Sözlü tarih ile de çoq meraqlanam, bu mevzuda babam Av. Hasan Aydın ile dedemiz Abdurrahman Uznı merkezge alğan, amma Qaraqayada Qırımtatarlarınıñ yaşayışını añlatqan ortaq bir kitap yazdıq. Babam aslında bu mevzuda bir çoq kitap yazaraq Qırımtatarlarınıñ medeniy keçmişiniñ tanınmasına hızmet etti, demek mümkün. Ayırıca hem Qırımtatarca yahşı laf etken, hem de Qırımtatar medeniyetini, mizahını pek yahşı bilgen bir insandır. Anam ve qartanam da Qırımtatar adetlerini maña añlatqan ve bir şekilde keçirgenlerdir. Qırımtatar yemekleri ile meni östürgenler. Men ailemden çalışmalarımda çoq ilham aldım.
3. Akademik çalışmalarıñızda Qırım ve bulunğan coğrafiya ehemiyetli bir yer tuta. Ne içün Qırım?
Akademik çalışmalarımnıñ aman-aman hepsi Qırım üzerine. Çünki, aytqanım kibi, olduqça autentik bir diasporik Qırımtatar Medeniyeti içinde östim ve Qrımtatarlarınıñ degerlerini, hafızalarını, mitlerini tabiiy olaraq sevdim. Ayırıca babam ve Haqan Qırımlı hocamnıñ aktivist kimliklerinden de tesirlendim. Qırımtatarlarınıñ akademik ortamda daha çoq bilinmege ve araştırılmağa muhtac olğanı neticesine keldim. Cafer Seydahmet Qırımer, “Milletine hizmet etmek istiyorsan, bilgen işten başla” degen. Men de eñ çoq hisseni alim olaraq berebilecegimni tüşündim. İster-istemez bazen Qırımtatar milliy hareketine aktiv olaraq da qoşuldım, amma her zaman alim kimligimni ve aktivist kimligimni ayrı tutmağa ve obyektiv ve tarafsız bilgi ortağa çıqarmağa çalıştım.
Akademik çalışmalarımda Qırım qadar merkezde olğan başqa bir qavram diasporadır. Bir şekilde menim maqsadım dünyaya diasporadaki Qırımnı añlatmaqtır. Yüzyıllardır Qırımdakinden çoq daha ziyade Qırımtatarı aslında diaspora degenimiz Qırımdan tış topraqlarda yaşamaqtadır. Buña rağmen lmiy çalışmalar Qırımda ya da Qırımdan sürgün etilgen Qrımtatarlarına bağışlanmaqtadır ve Türkiyedeki, Romaniyadaki, Bulgaristandaki, Amerikadaki ve bugün artıq başqa yerlerge yayılğan Qırımtatarlarınıñ ne tarihi, ne de künümüzdeki meseleleri meraqlı ya da incelenmege lâyıq qabul etilmemektedir. Bu meselede Haqan Qırımlı hocamıznıñ doktorlıq dissertasiyası ve kitapları ile bu tüşünceni deñiştirgen eñ mühim alim olğanını aytabilirmiz. Zühal Yüksel de “Polatlı Qırımtatar ağzı” kitabı ile, Müstecip Ülküsal, Ali Naci Cafer, Enver ve Nedret Mahmut hocaları toplağan malümatları ile diasporada bar olğan Qırımtatarcağa diqqat çekkendir. Aslında, Qırımtatarlarınıñ hayatı Qırımdan ayırılğandan soñra toqtamağan ya da degerini coymağandır. Qırımtatarları yañı topraqlarğa, yañı medeniyetlerge adapte olğanlar, yañı hikayeler yaratqanlar, Qırımdan ketirgenleri degerleri ile yañı medeniyetlerden ögrengenlerini sintez yaparaq, kene autentik, amma Qırımdakinden biraz farqlı bir til, edebiyat ve yaşama medeniyetini yaratqandırlar. Daha öz şaraitlerine cevap bergen yañı siyasiy hareketler oluştırğanlar ve bu hareketler Qırımdaki mustaqillik hareketini çeşit taraflardan desteklegen, yoq olğanı zaman onı tekrar tiriltkendir. Putin keçici olaraq Qırımnı eline keçirebilir, amma kalbimizdeki QIrımnı asla elge keçiremez ve Qırımtatar kimligini öldüremez. Diasporadaki hareket bir çeşit Rus kolonializmine qarşı bir tireniştir ve bu yerde Qırımtatar Milliy hareket Teşkilatınıñ da sürgün şartlarında, vatandan uzaqta ortağa çıqqanını hatırlamamız lâzim. Qırımtatarlarınıñ azmi, yadımı ve birligi Rusiye Devlet tayin etemez, bu bizge qalğandır. O sebepten hep qurban psiholojgiyasından çıqmaqnı teşviq etken eserler yazmağa tırıştım. Diasporanı Qırımtatarlarınıñ eñ büyük kücü ve qaynağı olaraq körgenim içün bu mevzu araştırma alanı olaraq meni çoq heyecanlandırdı ve halâ da heyecanlandırmağa devam ete. Bundan soñraki maqsadım aceba blockchain tehnologiyaları ve sunniy zekâ aceba Qırımtatarlqnıñ canlanması ve küçlenmesi içün nasıl qullanılabilir? Bu mevzularnı araştırmaq.
4. Soñ çalışmañız “Bir Zamanlar Dobruca: Eki Dünya Cenki Arasında Qırımtatar Milliy Hareketi” olduqça ses ketirdi. Fikir ne yerden çıqtı, kimlernen çalıştıñız, nasıl bir yol izlediñiz?
“Bir Zamanlar Dobruca: Eki Dünya Savaşı Arasında Qırımtatar Milliy Hareketi” kitabı Qırım Çalışmaları Ağınıñ bir mahsulı olaraq ortağa çıqtı. Tabiiy k,i men Qırımdan ziyade Dobrucanı diñleyerek östim, çünki qartanam 17 yaşına qadar Qobadin yaqınlarındaki Çalmarcı köyünde ösken ve II. Dünya cenki sırasında ailesinen Türkiyege köçken edi. Doktorlıq dissertasiyamnı hazırlarken, Dobrucağa eki kere saha çalışması içün ketken edim ve bu esnada hatta o yerdeki aqrabalarımnı tapqan, olarnen yaqından tanış olğan ve hatta soyağaçımnı oluştırabilgen edim. Bu yerde hiç tanımağanları meni uzun vaqıt evlerinde musafir etken aqrabalarıma tekrar göñülden teşekkür etem. Doktorlıq işimniñ basımı esnasında 2020 yılında Ünsal Aqtaş ile bağlantı quraraq Dobrucanıñ eski halı üzerine Qırımtatar Milliy Arhivinde fotograflar olıp-olmağanını soradım. O da menimle Selim Ortay hazırlağan 1935 yılında Cafer Seydahmet ve Milliy Merkez azalarına İbrahim Otar, İsmail Otar, Edige Qırımal, Ahmet Zihni Soysal, ve Sabri Arıqan ile yapqanları Dobruca ziyareti ve Mehmet Niyaziniñ mezarınıñ açılış tedbirinden fotografları olğan albomnı paylaştı. Bu albomnıñ bir kitap yapsaq, toplumımızğa o yıllarnıñ şimdi unutılğan tarihini añlatabilecegimizni tüşündim ve meseleni Dobrucadaki Qırımtatar araştırmacılardan Köstence Üniversiteti hocası Metin Ömer ve Varşova Üniversitetinde Edige Qırımal üzerine doktorlıq işi yapqan Polatlılı Qırımtatar araştırmacı Edige Buraq Atmaca ile paylaştım. Olar da bu proyektke fotografiyalar tapmaq, bölük yazmaq, Osmanlıcadan tercimeler, kitapnıñ maketini de yapması kibi her meselede destek bereceklerini ayttılar ve Yurt tışı Türkler ve aqraba Toplulıqlar Başqanlığına (YTB) muracaat ettik. Başqanlıq zaten bizden bu tür proyektler istegen edi. Tahminen eki senelik araştırma ve yazım esnası soñunda kitap hazır halğa keldi. Kene Qırım araştırmaları ağından Ufuq Ayqol bizge muharrirlik ve tercimeler meselesinde yardım etti. Biri şimdi Dobrucada yaşağan, diger ekisi ise Dobrucadan köçken ailelerniñ balaları olğan bu müellifler gruppunı bir arağa ketirmek çoq mantıqlı edi. Müelliflerniñ Türkiye, Romaniya ve Poloniyadaki Qırımtatar tarihi üzerine ihtisasları olması da bu kitapnı mühim bir qaynaq yapqan unsurdır. Ayırıca mevzunı bir akademik meraqnıñ tışında degerlendirgen davamızğa göñül bergen bu arqadaşlar ile çalışma esnası olduqça uyumlı edi. YTB tarafından kene de Qırım meselesini yaqından bilgen Elif Aqçam ve Yeliz Özniñ de iştiragi ile olduqça güzel bir baskısı olğan albom kitabımız yayınlandı.
Qartanamnıñ genç qızlığını yaşağanı eki cenk arası Dobrucanı, tepreşleri ile, küreşleri ile, at yarışları ile, tahsil qurumları ile, teatrleri, elbiseleri, köyleri ve evleri le, köçniñ toplum üstünde yaratqanıı yıqımle artıq közümizde canlandırmaq daha qolay. Amma bunıñ da ötesinde bu kitap Dobruca-Türkiye- Qırım- Poloniya arasındaki biz alimlerni halqara münasebetler denilgen bağlarnı da ortağa qoyamız. Şimdige qadar pek az bilingen kerçek şu ki, eki cenk arasındaki eñ küçlü Qırımtatar hareketi diasporada, Dobrucada şekillendi. Bu kitaptaki resimler bir şekilde bunı isbat etmektedir. Çünki resimlerde ve añlatımlarda konferans salonlarınıñ tolıp taşqanını, onlarca teatr temsili yapılğanını, “Emel” dergisiniñ ve Dobruca Türk Hars Cemiyetleriniñ 100-den ziyade köyde teşkil olunğanını, Qırım tarihinde ilk kere Taraq Tamğa qullanılğan milliy abideniñ Dobrucada olğanını köreceksiniz. Artıq bu meselede bir film çekmek içün malzeme temin etkenmiz, dep ümüt etemiz.
Bu yerde haber bermek isterim ki, “Bir Zamanlar Dobruca: Eki Dünya Cenki Arasında Qırımtatar Milliy Hareketi” kitabımıznıñ tanıtımı YTB sponsorlığında Romaniyanıñ Köstence şeherinde 2024s. İlk küz ayı 25-27 tarihinde Köstence Üniversitetinde teşkil etildi. PONTICA konferansını yaptıq ve içindeki 30 fotografiyadan bir seçki de aynı konferansta sergilendi. Romaniya devlet ve akademik qurumlarına Romaniyadan köç etken Qırımtatarlarınıñ kelgenleri topraqlarnen bağlarını qoparmağanlarını köstermek içün bu büyük bir fırsat oldı. Hem de bu tür faaliyetlernen ve her Romaniyağa ketkenimizde keride bıraqqanımız halqımızğa büyük bir destek bergenimizni, olarnıñ bir azınlıq olaraq qalğanlarından, bizim terk etkenimiz qaleni tutqanlarından, bu destekke ihtiyaclarınıñ olğanını unutmamaq kerek. Aynı sergini ileride Türkiyede yapmaq niyetindemiz, Qırım Derneginiñ desteklerini beklemektemiz.
5. Soñ olaraq bütün suhbetlerimizniñ klassik sualini sorayıq. Qırımnıñ siziñ içün ehemiyetini, elbette, bilemiz. Ancaq oqkuyıcılarımız içün öz sözleriñizle Qırımnıñ yüreginizdeki yerini añlatırsıñızmı? Qırım siziñ içün ne demek?
Soñ olaraq Qırımnı tabiiy ki, tamırlarım bu yerde olğanı içün sevem ve Qırımğa ketkenimde o yerge ait olğanımnı kerçekten hissettim. Atalarımıznıñ bugünge qadar ketirgeni zengin medenyetimizniñ menimle bitmemesi kerek olğanı ve kelecek nesillerge aqtarılması kerek olğanını tüşünem. Amma Qırımtatar mücadelesini menimsememniñ asıl sebebi mutlaqa menim ailemden alğanım özgürlik, sosial adalet, haqsızlıqqa ve imperalizmge qarşı tirenme, insan haqlarınıñ ve küçsüzniñ yanında olma kibi degerlerimdir.
