Qırımtatar At Kültürü - 2
2) At yürüşlerini ayırdı etken sözler
Yorğa – Atnıñ orta tezlikte, silkinmeden çapuvına aytıla ki, bunda at başta eki sağ ayağını. Sonra eki sol ayağını ileri avuştıra Yorğalap yürmege sevgen atqa yorğa at deyler
Pertav – Atnıñ biraz sekiriklep, orta tezlikte çapuvına aytıla ki, bunda at başta ögdeki sağ ayağınen arttaki sol ayağını, soñ ise ögdeki sol arttaki sağ ayağını ileri avuştıra. Pertavnıñ tez soyuna tolu pertav, qısqaca soyuna tolpertav, deyler. Pertavlamağa sevgen atqa pertavlı at, deyler.
Eşkin – Atnıñ başta eki ög ayağını, soñ eki art ayağını ileri atıp çapuvı. Eşip çapmağa sevgen atqa eşkin at, deyler.
Dörtnal – Atnıñ eñ tez çapuvı. Dörtnal çapmağa yarağan atqa yelgir at, deyler.
Yortuv – Atnıñ aşıqmayıp, öz erkine çapuvı. Yortmağa sevgen atqa yorğa at, denile.
3) Atlarnı çeşit hususiyetlerine köre ayırdı etken sözler
Minek at – Minip yürmege ögretilgen ve hızmet etken at.
Araba atı – Arabağa yekip yürmege qullanılğan at.
Tüp at – Üç atlı arabağa ortadan yekilgen at.
Yandavur at, meçev at – Üç atlı arabağa eki çetke yekilgen atlar. Çetten qazanılğan parağa yandavur para, erkekniñ qorantadan tış balasına yandavur bala, denile.
İgdiş at – Ağır yük taşığan mahsus at.
Soy at – Belli bir hususiyeti – çapqırlığı, kevde tüzülişinen farqı olğan at.
Cınıs at – Soy temizliginden ötrü nesil içün asralğan at .
Yuvaş at – İnsanğa boysunğan, ögretilmesi qolay olğan at.
Başı yengil at – Tizgini çekilgende qolay burulğan ve toqtağan at.
Başı pek at – Tizginge küç boysunğan at.
Qayt at – Qamçı urğanda art-artına ketken at.
Quyla at, quylu at – Osal tabiatlı, tepken, tişlegen ya da yerge yatıp, yürmege istemegen at.
Tentek at – Beklenilmegen areketler yapqan at.
Armav at – Tez yorulğan at. Taqatsız insan içün de “armav” sözü qullanıla.
Çaman at – Tenbel at.
Ayqılğan at – Ağır soluğan, hasta at.
Çalıq at – Ep ileri ıntılğan, tırışqan at.
Eñsesi naryan at – Boynu ince at.
Ürkek at – Tez ürkken, qorqaq at.
Qırçanğı at – Qoturlı at. Çoq qaşınğan adamğa da mısqılnen “qırçanğı” deyler.
Aftağa: 4) At tüslerini ayırğan sözler ve 5) Eger taqımı qısımları ile alâqalı sözler yayınlanacaq.
LUĞAT
Yorğa: Rahvan
Avuştırmaq: Karıştırmak, yer değiştirmek
Avuştıra: (Yerini) değiştiriyor
Sekiriklep: Zıplayarak
Eşkin: Galop
Aşıqmaq: Acele etmek
Aşıqmayıp: Acele etmeyerek
Minek at: Binek atı
Yekmek: Bağlamak, (atı arabaya) koşmak.
Yekip: (Atı) koşup
Çet: Kenar, yan
Çetke: Kenara, yana
Yandavur: Yardımcı
İgdiş at: Beygir
Çapqırlıq: Hızlı koşuculuk
Çapqırlığı: Hızlı koşuculuğu
Kevde tüzülişinen: Vücut şekliyle
Cınıs: Cins, kalite
Asralğan: Yetiştirilen, bakılan
Boysunğan: Boyun eğen
Yengil: Kolay, hafif (Yengil aş: Kolay yapılan yemek)
Burulğan: Arkasını dönen, bükülen
Toqtağan: Duran
Art-artına: Geri geri
Osal: Kötü, fena, işe yaramaz
Çaman at: Lagar at
Intılğan: Gayret gösteren
Tırışqan: İnat eden
Qırçanğı at: Uyuz at
Qotur/qotır: Kabuklu yara
Qoturlı/qotırlı: Yaralı
*At resimli tabaq Mamut Churlu.
