ÂLEM-İ NİSVÂN (1905-1911): QADINLAR DÜNYASI
Âlem-i Nisvân yaki Qırımtatarcağa tercime etsek Qadınlar Dünyası, Qırımda çıqqan ilk qadın mecmuası edi. Ayrıca aytmaq kerek ki, bu mecmua aynı vaqıtta bütün Türk ve İslâm dünyasında çıqqan ilk qadın mecmuası edi. İsmail Bey Gaspralı tarafından neşir etilgen Tecüman gazetasına qoşulğan bu mecmua ilk olaraq 1905 senesinde çıqtı. Mecmuanıñ müdiresi ise İsmail Babaynıñ qızı Şefiqa Gaspralı edi. “Müslimelere mahsus edebiy ve tedrisiy haftalıq mecmuadır” ifadesinen çıqqan mecmua “numüne olaraq Tercümanğa qoşmadır”.
Şefiqa Gaspralı 1886 senesinde Bağçasarayda doğğan edi. İsmail Babay qız balalarınıñ oquması kerek, dep tüşüne edi. Bunıñ içün usûl-i cedîd mekteplerinde qızını da oquttı. Şefiqa Gaspralı oquv-yazmaqnı babasından ögrendi. Onıñ oquv hayatına İsmail Babay her vaqıt qol tuttı. Onıñ sayesinde Şefiqa Gaspralı tek Qırımda degil, Türk-İslâm dünyasında zemaneviy qadın inteligentsiyasınıñ temsili oldı. 1917 senesinde keçirilgen I-nci Qırımtatar Milliy Qurultayında parlament azası edi.
Âlem-i Nisvân, 1906 senesi 4-nci sanı
Âlem-i Nisvânnıñ neşir etilmesindeki birinci sebep – qızlarnı da oquv hayatına qoşmaq edi. Bunıñ içün mecmua 1906 senesinden itibaren muntazam olaraq çıqmağa başladı. Neşir etilgen bahis mevzular qadınlarnıñ tahsili, Qırımtatarlarındaki ananeler, qız mekteplerinde balalarnıñ terbiyesi, ev iktisadı içün kerekli malümatlar, diger yerlerde yaşağan qadınlarnıñ vaziyeti ve meşhur qadınlar aqqında umumiy qısqa malümatlarnen portretleri edi.
Âlem-i Nisvân, Fevral (Şubat) 1907
Âlem-i Nisvânnıñ oquyucıları ilk neşrinden itibaren sadece Qırımda degil, bütün Rusiye İmperiyasında yaşağan Tatar qadınları edi. Tercüman gazetasınıñ keniş bir coğrafiyağa darqalğan oquyucılarından qadınlar, özleri içün çıqqan bu mecmuağa pek meraqlandı. Mecmuanıñ Hacıtarhan, Ufa, Nijniy Uralsk, Çistay, Şirvan ve Peterburgtan müşterileri bar edi. Mecmuanıñ sahifelerinde fotografiyaları da neşir etilgen meşhur qadınlarnıñ biografiyalarınıñ hususiy bir yeri bar edi. Türk dünyasındaki qadınlar arasında da ictimaiy olaraq bir tahsil maqsadı bar edi. Bütün dünyada qadınlarnen alaqalı haberler ve malümatlar mecmuada basılmağa tırışıldı. Hususan şunı aytmaq kerek ki, qadınlarnıñ siyasiy haq ve huquqları, saylavlarda iştirak etüv haqqı munaqaşa meselelerinden biri edi.
Dünyada qadınlarnıñ siyasiy olaraq saylavlarğa qatnama haqqınıñ olmağanı ve hatta Türk ve İslâm dünyasında bile bunıñ bahis etilecek bir şey bile olmağanı bir vaqıtta Âlem-i Nisvân bunı munaqaşa etilecek bir mesele olaraq oquyıcılarına añlattı. Bu hususta İsmail Bey Gaspralınıñ fikirleriniñ tamırlarını körmek mümkün. Çünki İsmail Babay 1903 senesinde Bağçasaraydaki matbaasında, Qadınlar isminen neşir etken kiçkene kitapçığında qadınlarnıñ tahsil, haq ve huquqları aqqındaki tüşüncelerini yazğan ve soñunda eki de misal hikâye añlatqan.
Şefika Gaspralı
Âlem-i Nisvânnıñ neşir hayatı bilgenimiz qadar 1911-de bitse de, onıñ ilham bergeni ve yolbaşçılıq etkeni qadınlarnıñ oquv işleri İdil-Ural taraflarında devam etti. 1913 senesinde Süyümbike mecmuası neşir etildi ve 1918 senesine, yani I-nci Dünya Ceñkkiniñ soñuna qadar çıqtı. 7-10 Mayıs 1917-de Qazanda keçirilgen Qadınlar Qurultayında, aqaylarnen qadınlarnıñ siyasiy ve ictiamiy olaraq aynı haq ve huquqlarğa sahip olacağı qabul etilgenini aytqanda, bunıñ Âlem-i Nisvânda on sene evel aytılmağa başlanganını hatırğa ketirmek kerektir.
Âlem-i Nisvân, 1906 senesi
Saylanğan Bibliografiya
Kamelya Tekne, “Âlem-i Nisvân Mecmuası Üzerine Bir İnceleme”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 44, Yıl: 2020, s. 307-332.
Necip Hablemitoğlu & Şengül Hablemitoğlu, Şefika Gaspıralı ve Rusya’da Türk Kadın Hareketi (1893-1920), İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 2004.
Ziyad Ebüziyya, “Âlem-i Nisvân”, DİA, C: 2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1989, s. 362-363.
