Qırım Menim İçün Toprağım Demek «Handan KAYAKÖKÜ»
1) Handan Kayakökü kimdir? Bizge özüñizni tanıtabilesiñizmi?
Babam Qırımtatar, anam Kafkastan köçkenlerden, bir Çerkes qadını. Men de tatar ve çerkes DNA bar olğanımnen ‘Haq topraqlarında’ filislengenim. Qocaman bir aileniñ içinde büyüdim. Qartanam, qartbabam, emceler, alalar, tizelernen beraber. Tatarca qonuşılır edi baba taraftan qartanamnıñ evinde, onıñ içün tuvğan tilimni yahşı ögrendim. Babamnıñ söylegen Tatarca yırlarnı diñlemek, o yırlarnı beraber aytmaq babalığımnıñ eñ güzel hatıraları arasındadır.
Ankarada doğdım, büyüdim, oqudım, evlendim, ana oldım. Yüksek tasilimni ekonomika (iqtisat) üzerinde yaptım. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasında çalışqandan soñ resme daha çoq vaqıt ayırmaq içün pensiyağa çıqtım. Resim ta balalığımdan bu künge qadar nefes almaq qadar emiyetli. Atelyemde haftanıñ belli künleri talebelerimnen sotsial mesuliyetlik proyektleri çerçivesinde sanatnıñ iyileştırıuv küçü ile zalıq qurbanları olğan qadınlarnen çalışam. Lâkin soñ bir buçuq yıldır COVİD qırğınlığı sebebinden bu işlerge çoq üzülürek ara bermek halına qaldım. Bu qapanma künlerinde künlük hayatımnıñ büyük qısmı resim yaparaq keçirem. Balalarım, sport, kitaplar ile sanat hayatımnıñ vageçilmezleri.
2) Resimnen nasıl tanış oldınız?
Resimnen tanışlığım çoq eski. 5-6 yaşımda baba taraftan qartanam çamaşır yuvğanda qullanğan mavı çivitñi hırsızlap başladı her şey. Bir parça çivit hırsızlap o muhteşem mavıyı, künniñ türlü saatlarında gizli gizli seyir etmek....
Deñişken ışıqnen birlikte, mavınıñ alğan tonları meni meftün ete edi...
Sonra renk içatlarım başladı . Minik çivit hırsızlığıma qartanamnıñ özü mayalağan lezzetli ev qatıqları kirdi. Çivitlerniñ miqdarını deniştirip, qatıqnen qarıştıraraq, özüm yapqan mavı tonlarına hayran hayran baqa edim. Sırağa yapraqlar, otlar, kiramet, tola, kömür parçaları kirdi. Yapraqlarnı suvnıñ içinde, küneş altında bıraqıp, çıqqan şıralarını digerleri ile qarıştıraraq renk tapa edim.Tapqan renklerniñ er biri menim içün büyük keşf edi. Kiramet, tola parçalarını taşnen ezip, tozlarını çivitnen qarıştırmaq ve mornen tanışmaq... Sanki dünyanı, fezanı dolaşqan kibi hiss ete edim. Renlerimniñ tonlarına bürünerek. Bu ve bunıñ kibi oğraşuvlar renklerden meftün qalğanıma sebep oldı. Renkçi.. Resim anlayışım bundan kelip çıqa, dep tüşünem. Çünki resim menim içün renk demek.
3) İlham menbanız nedir?
İlham menbam tabiatnıñ muhteşem renkleri eñ evelâ. Soñra ise baba ve ana taraftan qartanalarımnıñ işlegen o muhteşem Qırım mevzulı, Kafkas mevzulı çeçek motivleri, lâleler, güller, melevşeler ve daha niceleri... Eski Türk tamğaları, tasavvuf, şamanizm, mitologiya, bular da maña tesir etken mevzular. Soñ vaqıtları çalışqanım qadınlar, yaqın-uzaq keçmişte, aluv-berüv, köç yolunen bu güzel topraqlarğa, ülkeme tamır atıp filislengen qadınlarnıñ hikâyesi. Bir añlamda Balkanlar’dan, Qırım’dan, Kafkas’tan ‘’Evladı Fatihan’’ diyebilecegimiz insanlarnıñ yapqan mücadeleniñ hatırasına duyulğan sayğı ve hasret dep ayta bilirim. Bu qadınlar genetik kodlarında her şeylerini qanlarında, beyinlerinde taşıyaraq, bar olmağa tırıştılar. İşlemelerini de, urbalarını da halı-kilimlerinde nağış-nağış toquyarak her bir motivni bu topraqlarnen mayalayaraq kimliklerini qorçaladılar, keçmişlerine sahip çıqtılar. Yani qullanğanları her bir etnografik unsur keçmişten kelecekke uzanğan bir köpür vazifesini yaptı.
Bu soñ katalogda esasen Qırımtatar qadınları üzerinde çalıştım. Köç qadınlarınıñ hikâyelerini qartanamdan diñleyerek büyüdim. Olar eñ ağır yüklerni başeterek, Anadolu coğrafiyasını nağış-nağış işlediler, birleştirdiler. Medeniyetlerini bu topraklarnıñ qazanında qarıştıraraq zenginleştirdiler, menim resimlerimniñ qadınları... Olar keçmişten de keleler, kelecekten de. Bir zamanları yoq. Çünki qadınlarnıñ bar olmaq ğayretleri biñlerce yıl evel beñzey edi, kelecekte de beñzeycek. Ortaq noqtaları, qaysı coğrafiyada, qaysı zor şartlar içinde olsa olsun, ğayret, közyaşları aynı. Yalıñız qayd etmem kerektir ki, Türk dünyası coğrafiyasında qadın figürası daha küçlü, daha itibarlı bir figüradır. Yaşanğan her türlü accının, travmanıñ küçlendirgen qadınlar...
Meselâ, 18 Mayıs 1944’te bizge yapılğan qorqunç sürgün, Bosna Srebrenitsa faciası, Hocalı faciası Azerbaycan, çerkeslerge yapılğan 21 Mayıs sürgüni.
18 Mayısnıñ mende çağrıştırğan küflü sarı tonları, bordoğa yaqın qoyuluqtaki qırmızılar... O qara vagonlarda yaralarını sarmağan halqımnıñ qoyulıqlarğa beñzegen qan qırmızı közyaşları. Renkle ölçenile her şey menim tasviriy hafızamda. Piçim, şekil emiyetli degil o qadar. Leke ile, renk ile ifade etebilmek meni daha çoq heyecanlandıra.
4) Sergilernizniñ hep hikayesi olabile. Bu hikayeler qaydan keleler?
Men resimlerimni özüm tain yapam. O sebepten özgün işler olğanlarını tüşünem.
Alğan qarşı fikirler, tahliller, begenmeler, tenqitte bunı köstere. Yañı bir satış ğayem, aman her kes meni begensin diye bir derdim yoq. Böyle olğanda serbestlik kele ve istegen mevzuñıznen oğraşa bilirsiñiz. Biraz evel de aytqanım kibi soñ vaqıtları çalışqan mevzum tatar qadın portretleridir. Klasik portret ananesinden uzaq, öz resim anlayışımnıñ içinde masalğa beñzegen, yüz ifadelerini asıl, mağrur, nefret etken, qorqqan, ümüt tolu, qayğılar olğan qadınlar. Ve olarnıñ kiyimlerinde, saçlarında bir zamanlar yetişip filislengenleri topraklarnıñ çeçekleri bar. Etnografik özgünlikleri bu çeçeklernen añlatmağa tırıştım. Bir türküni, bir renkni, bir işlemeni, bir tilniñ şivesini taqip etkeninde, aslında ne olğanını, ne olmağanını añlarsınız. Renkler, yırlar, halq türküleri... Menim bir mevzunı izlemek yolum.
Meselâ, Bosna, mavı köbeleklerniñ hikayeleri; Bosna-Hersek Büyük elçiligine bergen eki büyük ölçüli tablonıñ mevzusı, Srebrenitsa faciası. Bosnada uzun zaman tapılamağan toplu mezarlarnı mavı köbelekler taptı. Havadan çekilgen fotografiyalardan, bazı bölgelerniñ ösümlik örtüleri deñişkeni, çeşitlendiğine pek çoq mavı köbelek guruhunıñ olğanı körüldi. Bu bölgelerde yapılğan işlerde toplu mezarlar tapıldı. Biñlerce ölüniñ beslegen topraq ösümlik örtüsini çeşitlegeninde köbelekler, ölüm köbelekleri, bu yerlerge aqın ettiler. Maña o qadar tesir etti ki bu hikâye... ve bu acını resim etmege tırıştım. Resimler şimdi Bosna’da Srebrenitsa analarınıñ acılarına şaatlıq etken bir muzeyde.
Kaligrafiya da qullanam resimlerimde, eñ sevgenlerimden biri de dut yaprağınıñ hikâyesi. Yapraqnı kemirgen küçük bir qurtçıq ve soñrası bir böcek, örgen qoza ne ipek... Aqlıma tüşken sual ise yapraqmı ipek, ipekmi yapraq? Cevap Zümer Suresi 9-ıncı Âyette: "Hiç bilgenlernen bilmegenler bir olurmı?" İşte bu dut ağaçınıñ yaprağından ipekke ketken süreçni kaligrafik bir añlatım ile ifade etmek de meni pek heyecanlandıra. Büyük ölçülerde çalışmağa sevem. Soñki hikâyemni bir film şeritine sarğan kibi hiss etem.
Elbet, bu duyğulılıq başımnıñ derdi, bir çivit mavısı ya da qabaq çeçeginiñ sarısı, melevşe moru, bir çift qara közniñ qarası, menim heyecan duyğanım şeyler.
5) Pek çoq yerde sergileriniz oldı. Bir kereden aqlınızğa kelgenler hangileridir?
25 Mayıs Medeniyet Merkezi – Makedoniya, Valondovo
Komrat Devlet Üniversiteti – Moldova, Komrat - Kişinöv
Köstence Üniversiteti – Romaniya, Köstence
Azerbaycan Ressam Birligi – Azerbaycan, Bakü
Sergi salonı Vecibe Samedova – Azerbaycan, Bakü
Tavriya Üniversitesi (qarışıq) – Qırım
Atatürk Medeniyet Merkezi – Şimaliy Qıbrız Türk Cumhuriyeti, Lefkoşa
Taras Şevçenko Müzeyi – Ukrayna, Kıyiv.
Kültür Bakanlığı (qarışıq) ve şahsiy
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası – (qarışıq)
"Gala" Sanat Galereyası
"Next level" Sanat Galereyası
Yenimahalle Belediyesi Nazım Hikmet Kültür Merkezi (şahsiy)
"Kalıpçızade Konağı" (‘Qalıpçızade Qonağı’) Sanat Merkezi
6) Qırım siz içün ne demek Handan hanım?
Qırım menim içün can alıcı noqtam, qırmızı çizgim, yeşil soluğım.
Qana, bir balalıq yırı bardır ya,
"Anda bir köy bar uzaqta
Ketmesek de, qalmasaq da,
O köy bizim köyümizdir."
Bu noqtada Qırım yırım, türküm. Aşq da Qırım demek menim içün. Qırım, qoqu demek. Qırım, baqış demek, Qırım, nefes demek.
QIRIM TOPRAĞIM DEMEK menim içün.
