Eşref Şemizade
(1908-1978)
Eşref Şemizade belli qırımtatar şairi, edebiyatşınas, tercimandır.
Şair 21 Haziran 1908 senesi Kezlevde halq hocasınıñ qorantasında dünya yüzüne keldi. Eşref Şemizadeniñ babası Abduraman Şemi tahsilini Romaniyada ve İstanbulda alğan edi, soñra Kezlevde halq kütüpanesini açmaq içün qaytqan edi.
Eşref Şemizade Kezlevde Rüşdiye mektebini bitirgen edi. Genç yaşlarından berli şiir yazmağa başladı. 1924-1925-inci yıllarında ilk şiirlerini bastırdı. Belli şairlerimiz Bekir Çobanzade ve Abdulla Latifzade Eşref Şemizadeni ümüt bergen, istidatlı genç şair olğanını qayd ete ediler.
1927-1929 yılları " Közaydın" dergisiniñ muharriri oldı. 1927 senesi arap yazısından latin yazısına keçüv komissiyasınıñ ilmiy kâtibi olaraq tayin etildi.
1932 senesi Moskvada Kinematografiya institutı edebiyat fakultetini bitirdi.
1934 senesi Sovetler birligi Yazıcılar İttifaqınıñ azası oldı.
Eşref Şemizade, Sovet qurumunı qarşı faaliyette qabaatlandı, eki kere apiske alınıp, apishanege ve ceza kampına qapatıldı, 8 yıl GULAGda keçirdi. Onıñ hayatı zalim Stalin rejimi tarafından yoq etilgen bütün qırımtatar ziyalılarınıñ taqdirleriniñ bir timsalidir.
Eşref Şemizadeniñ "Qaval" (1965), "Toğan Qaya" (1969) şiirler cıyıntıqları, "Dneprelstan" (1930), "Alime", "Közyaş divar" (veya "Aslıhan"), "Özbekistan balladası" poemaları, "Ömür ve yaratıcılıq" (1974) qırımtatar edebiyatı aqqında tenqidiy maqaleler cıyıntığı kibi eserleri derc olundı. Qırımtatar edebiyatşınaslarından XVII-nci asır qırımtatar saz şairi Aşıq Ümerniñ icadını tedqiq etken de Eşref Şemizade edi.
Edip öz tercimanlıq faaliyeti ile de bellidir. O, Aleksandr Puşkinniñ "Bağçasaray çeşmesi" poemasını, Taras Şevçenkonıñ "Vasiyet" (Zapovit) şiirini, Lev Tolstoy, Adam Mitskeviç, Sergey Yesenin, William Shakespeare ve diger yazıcılarnıñ eserlerini qırımtatar tiline tercime etdi.
Şairniñ "Rustem", "Ay yarığını tañ belledim", "Urum qaanfili", "Eminem" kibi şiirleri halq tarafından pek sevilgen yırlar olaraq bellidir.
Sürgünlik yılları Qırım ve qırımtatarlarınıñ sürgüni aqqında yazmağa yasaq olğanı içün, Eşref Şemizade mecaziy ve kinayeli bir şekilde qırımtatar halqınıñ accı taqdirini añlatdı. Bunıñ eñ parlaq misalini şairniñ "Közyaş divar" (Aslıhan) destanında körmek mümkün. Bu destanda mecaziy bir şekilde Aslıhan siması vastasınen öz halqına ve vatanına sevgisini añlata. Aslıhan, özü bir taş divar içine qalanıp, ğayıp olacağını bilse de, hep bir öz balasını tüşüne, qayğıra, bebeyini, yani nesilini ve halqını qorçalamağa tırışa. Destannıñ şırnıqlı, ifadeli tili ayırıca diqqat çeke. Öz ana tilini, qırımtatar folklorını pek yahşı bilgen Eşref Şemizade destanda qırımtatar milliy ruhunı ve maiyetini aks etken atalar sözlerini, aytımlarını, milliy qaramanlarnıñ simalarını, ürf-adetlerni, halq bayramlarını ustalıqnen qullana:
Dünya degen cefa eken,
Yahşılarğa cürüm yoq.
Dünya degen sefa eken,
Yamanlarğa ölüm yoq.
Bir örkende üç qavun,
Birday olıp bürlemez.
Beş parmaağıñ beş başqa,
Biri-birine beñzemez.
Terek sınsa, tal qalır,
Cüyrük ölse, nal qalır.
Yigitlikten qaytmañız,
Yigit ölse, nam qalır.
Şair zengin qırımtatar tiliniñ "incileri"ni bu destanda toplağan, dep aytmaq mümkün.
Soñunace oqup çıqıp
Şu bıralqı eserni:
"Tilimiz pek zengin eken!"
Deseñ, maña yeterli.
Bu zengin til halqımıznıñ
Qalp sevinçi, fiğanı.
Türkiy tiller gülzarınıñ
Eñ çeçekli fidanı.
Menim işim şu fidandan
Süslü güllerni termek,
Soñ olardan demet yapıp,
Qaytıp halqıma bermek.
Edebiyat
Шаир намын халкъ сакълар / Редактор-составитель Р. Фазыл. Симферополь: КРП Издательство «Кры-мучпедгиз», 2008. 248 с. // Şair namın halq saqlar
Шемьи-заде Э. Козьяш дивар: Поэма-дестан, шиирлер / Редак-тор У. Эдемова. Симферополь: «Таврия», 1993. 128 с. // Közyaş divar: Destan
