Yazılı Ufuq Ayqol

 

 

 

 

 

Bulgariyada QIRIMTATARLARI

 

 

Qırım Hanlığı, Rusiye İmperiyası tarafından 1783 senesinde darqatılmasından evel de Qırımtatarları Osmanlı Devleti vaqtında Bulgariyada yaşağan edi. Faqat Qırım ilhak etilgenden soñ Qırımdan Bulgariyağa Qırımtatarları balaban qorantalar olıp köç etmege başladı. Bu köçlerni tedqiq etken Bulgar tarihçisi Stoyan Antonovnıñ Bulgariyada Qırımtatarları (Tatarite v Blgariya) adlı kitabı 2004-te Dobriçte çıqqan. 248 sahifeden ibaret olğan bu kitap Qırımtatarlarnıñ Bulgaristanğa köç etüvi, yerleşken yerleri, medeniyetlerini ve adetlerni añlata. Bu kitapta Qırımtatarlarnıñ Bulgariyada yaşağan vaqıtta keçirgeni tarihiy hikâyesini Osmanlı arhivinden vesiqalar ve Bulgarlarnıñ menbaları ve anda yaşağan halqnıñ közlerinden körmek mümkün.


Görsel 1. Stoyan Antonovnıñ kitabı
Stoyan Antonovnıñ kitabı

 

Stoyan Antonovnıñ Bulgariyada Qırımtatarları kitabınıñ eki qısmı bar. Birincisi “Tarih, Köç, Etnik Tamır”, ekincisi ise “Medeniyet, Folklor, Milliy Menlik”. Antonov kitapnıñ kiriş qısmında Qırımtatarlarnıñ Bulgar istografiyasındaki yerini ifade ete. Bulgar tarih yazıcılığında Qırımtatarları, Ulu Orda vaqtından başlanıp añlatıla. Geray hanedanı haqqında yapılğan tedqiqatlar, Trakya ve Bulgariyadaki Geraylarnıñ çiftlikleri bu istografiyada büyük yer tutqan. Bulgar folklorında Qırımtatarlarnıñ yeri qısqaca añlatılğandan soñ, kitapnıñ yazılğan vaqıtta Bulgariyada yaşağan Qırımtatarlarnıñ vaziyeti ve işleri qayd etilgen.

Kitapnıñ birinci qısmı olğan “Tarih, Köç ve Etnik Tamır”, başta “Tatar” isimniñ qısqaca tarihini açıqlağan. Soñ Qırımda yerleşken halqlarnı, köç etken Hun ve Qıpçaq kabilelerini yazğan. Qırım Hanlığınıñ quruluvı da bu qısımdan soñ añlatılğan. Hanlıqta Qırımtatarlardan başqa yaşagan halqlar haqqında da (Qırımçaqlar, Nogaylar ve Qaraylar) söz yürsetilgen. Bu qısımda edebiyatta olğan bibliografiyanı qullanğan; ususiy olaraq da maqtavlı Qırımtatar tarihçısı Halil İnalcıknıñ işleri alınğan. 15-nci ve 18-nci asırlarda Osmanlı Devletiniñ toprağı olğan Bulgariyada Qırımtatarlarnıñ varlığı 13-nci asırda Ulu Orda vaqtındaki hakimiyetten başlanıp Dobrucada Osmanlı vaqtında bir “Tatar reayası” (Osmanlı Devletinğe bağlı topraqlarda yaşağan ve vergi tölegen Tatarlar) kelişüvinden Geray çiftliklerine qadar añlatılğan. Hanlıq vaqtında Geray çiftlikleriniñ etrafında da belli bir Qırımtatar nüfusınıñ oluşqanını köremiz.


Görsel 2. Karlo Bossoliniñ Qırımtatarlarnıñ tanetsı tablosu
Karlo Bossoliniñ "Qırımtatarlarnıñ oyunı" resmi

 

Antonov, 19. asırda Qırımtatarlarnıñ Bulgariyadaki vasiyetini ise 1853-1856 Qırım Cenki ve 1877-1878 Osmanlı-Rus Cenki (Osmanlı edebiyatında 93 Harbi olaraq da biline) vaqtında ve soñrasındaki köçler hususında añlata. Çünkü bu eki cenk de Qırımtatarlarnıñ kütleviy şekilde Qırımdan Osmanlı topraqlarına köç etmesine sebep oldı. Köç etilgen yerlerde yañı Qırımtatar köyleri quruldı ve Osmanlı Bulgariyasındaki Qırımtatar nüfusı arttı. Antonovnıñ kitabında berilgen shemağa köre 1881 senesinde Bulgar Knyazlığındaki Qırımtatar nüfusı 12.876, Şarqiy Rumeli Vilâyetinde ise tahminen 5.000 edi. 1910-da Bulgariyadaki nüfus 18.228 ve ancaq Balkan Cenkinden soñ 1920-de Cenübiy Dobrucadaki nüfus 6.191 eken.

Kitapnıñ ekinci qısmı olğan “Medeniyet, Folklor ve Milliy Menlik”, Qırımtatarlarınıñ Bulgariyada içtimaiy hayatı, medeniyetini ve ananelerini, adetleriniñ nasıl yaşağanını ve bularnıñ Qırımtatar milliy menligindeki yerini añlata. Hususan aytmaq kerek ki, Antonov bibliyografiyada yapılğan çalışmalarnen beraber özüniñ de qoşqan tedqiqatlarnı mında birleştire. Bu sayede mahalliy tarihçilikniñ maqtavlı misallerinden birini körseterek, Qırımtatarlarnıñ muhaceret tarihindeki pek çoq araştırmanıñ nuqsan qalğan yerlerini bir medeniyet tarihçiligi yaparaq yazğan. Qırımtatarlarnıñ Navrez, Tepreç ve Qıdırlez kibi adetleriniñ kütmesinen Ramazan ve Qurban bayramlarınıñ hayırlanmasını da tedqiq etilgen. Stoyan Antonov ananelerniñ keçmişteki ve bu kündeki vasiyetini de qarşılaştıra. Kitapnıñ soñuna qoşqanı muhaceret haritaları ve nüfus şemalarını da Qırımtatalarnıñ siyasiy ve içtimaiy tarih sahalarında işlerde birinciden menba olaraq qayd etmek mümkün.


Görsel 3. Karlo Bossoliniñ Qırımtatarlarnıñ köç etüvi tablosu
Karlo Bossoliniñ "Qırımtatarlarnıñ köç etüvi" resmi

 

 

 

 

 

 

Pin It
  • Gösterim: 601