Bekir Sıdqiy Çobanzadeniñ İstanbulda Talebelik Seneleri
(1909-1914)
Qırımtatarlarnıñ meşur âlimlerinden filolog ve Türkolog Bekir Sıdqiy Çobanzade, 13 Oktyabr 1937 tarihinde Sovet Sotsialistik Cumhuriyetler Birliginiñ Stalin vaqtında şehit etildi. 83 sene evel şehit etilgen Çobanzade sadece Qırımtatarlarnıñ degil, bütün Türk dünyasında belli âlimlerinden edi. Şay ki, Baküdeki Azerbaycan Devlet Universitetiniñ şarq fakultetine yolbaşçı olaraq saylana ve 1926 senesinde Birinci Umumiy Türkologik Qurultayınıñ Baküde ötkerilgeninde çoqtan çoq oğraşa. Anda bir de Osman Aqçoqraqlı ve Abibulla Odabaş ve Yaqup Kemal kibi belli Qırımtatar âlimleriniñ olğanı Qırımtatar heyetine de yolbaşçılıq ete.
1893 senesinde Qarasuvbazarnıñ Arğın köyünde doğğan Bekir Sıdqiy Çobanzade tasil hayatında da doğğan yerde bir mektepte başladı. Ruşdiye mektebinde de mında oquğandan soñ Çobanzade oquv hayatını bütünley deñiştirecek olğan fırsatnı taptı. Oquv hayatındaki başarısını körgen Qarasuvbazar Cemiyet-i Hayriyyesiniñ qol tutmasınen İstanbulda tasilini devam etti. 1908 senesinde İstanbulğa keldi. Mında da zemaneviy Galatasaray Litseyinde (Mekteb-i Sultanî) tasilini devam etti. Çobanzade İstanbulda ekende, Qırım Talebe Cemiyetine qoşuldı ve o vaqıtlarda İstanbulda olğan diger Qırımtatar talebelerinen tanış oldı. Qırımtatar milliy areketiniñ yolbaşçıları olğan Noman Çelebicihan ve Cafer Seydametten ğayrı Abibulla Odabaş ve Ablâkim İlmiy kibi belli edebiyatçı ve tarihçilernen İstanbulda cemiyet işlerine qoşuldı.
Bekir Sıdqiy Çobanzade, Galatasaray Litseyinde talebe eken
Cafer Seydamet Qırımer, onıñ İstanbulğa kelişi ve Galatasaray Litseyine qaydı aqqında hatıratınıñ “Yeniden İstanbul’da” qısmında birqaç şey ayta: “Ertesi kün İstanbulğa bardım. Sirkecide Şeref otelinde keldim. Eşyalarımnı otelde taşlağandan soñ arqadaşlarımnıñ yaqına kettim. Çelebicihan ve digerlerini taptım. Gece keç vaqıtqa qadar Qırımda körgenlerimni ayttım. Muallimler, münevverler ve tüccarlarnen milliy hususlar aqqındaki körüşüvlerimizni añlattım. Arqadaşlar da maña İstanbulda keçken şeylerni ayttılar. Qarasuvbazar ruşdiyesiniñ müdiri olğan muallim Yusuf Ziya Efendiniñ alıp barğanı talebelerden Çobanzade Bekir Sıdqiy ve digerleri aqqında ve olarnıñ mekteplerge aqça tölemeden qayd etüvlerine nasıl qol tutqanları aqqında malümatlar berdiler. Bir qaç kün soñ Darülfünunğa ketip uquq fakultetine qayd olundım.” (s. 69)
Çobanzade, İstanbulda oquğanda, mında Qırımtatar talebelerniñ teşkil etkeni Yaş Tatar Yazgıçları Cıyınında da iştirakçi edi. 1912 senesinde teşkil etilgen bu cıyında yaş Qırımtatar talebeleri tuvğan tillerini qorçalamağa ve kötermeğe maqsadında edi. O da mında şairlikni körsetken edi. Cıyınnıñ, İstanbulda 1913 senesinde neşir etken ilk kitap olğan Yaş Tatar Yazgıçları Cıyınında “Anañ Qayda?” adınen yazğan şiirinen yer aldı. Bu şiiri neşir etilgende 19 yaşında edi. Biz de Çobanzadeniñ “Öksüz Tatar balalarına” dep yazğanı bu şiirniñ soñ qısımnı mında Arap urufatından Latin urufatına qayd etemiz:
“Tatar yurtu anamızsa, hep Tatarlar qardaşımız
Qardaşlarımıznı oylamaq, anamıznı bellemek
Açıq mañlay yaşamaq içün eñ büyük borcumız
Varsa seniñ merâmıñda açıq mañlay yaşamaq
Yaşavıñda eñ muqaddes bir borcundır yurtınıñ
Mezarların yaraştırmaq, ölülerin yaşatmaq.” (s. 15-16)
Bekir Sıdqiy Çobanzade, Galatasaray Litseyinde oquğanda, mektepniñ müdiri belli Türk şairi ve edip Tevfik Fikret edi. Onıñ şiir ve oylavları litseyde oquğan yaş Qırımtatar talebelerine de tesir etti. Qırım Talebe Cemiyetiniñ 1914 senesine qadar İstanbuldaki faaliyetlerine qoşuldı. Qırımtatar talebelerinen İsmail Bey Gaspıralı, Yusuf Aqçura ve Ahmed Midhat Efendi kibi müim edebiyatçı, gazetacı ve muallimlerniñ çıqışlarına qoşuldı, olarnı diñledi ve tanış oldı.
Bekir Sıdqiy Çobanzade ve Galatasaray Litseyindeki diger Qırımtatar talebeler
1914 senesinde Galatasaray Litseyinden mezun olğan Çobanzade daa tasiline devam etmek içün Macaristanğa ketti ve anda tarih-filologiya fakultetine kirdi. Qırımtatar cemiyetleriniñ qol tutmasınen Qarasuvbazarda başlanğan ve soñ İstanbulda devam etken talebelik hayatı, kene cemiyetniñ qol tutması sayesinde Budapeştte Qıpçaqlarnıñ ilk sözlügi olğan Codex Cummanicus aqqındaki dissersatsiyasını qorçalamasınen neticelendi.
Bekir Sıdqiy Çobanzadeniñ talebelik hayatına baqqanda, Qırımtatar milliy areketinde ve yaqın tarihinde cemiyetlerniñ ne qadar müim olğanını köremiz. Talebe cemiyetleri ve o vaqıttaki isimnen “cemiyet-i hayriyyeler” ögüne yaşlarnıñ ilmiy hayatına ve oquv işlerine qol tuta edi. Bugün de Qırımtatar cemiyetleri Türkiyede yaki Ukrainada bu işlerge qol tutalar. Bu da İsmail Babaynıñ oquvğa bergen qıymetniñ, onıñ oylavlarınıñ ve faaliyetleriniñ Qırımtatar cemiyetleri tarafından devam ettirilgenini körsete.
Saylanğan Bibliyografiya
ÇOBANZÂDE, Bekir Sıtkı. “Anañ Qayda?”, Yaş Tatar Yazıları, (İstanbul: Tevsi-i Tabiat Matbassı, 1330/1913), s. 3-16.
KIRIMER, Cafer Seydahmet. Bazı Hatıralar. (İstanbul: Emel Vakfı, 1993).
TÜRKOĞLU, İsmail. “Bekir Sıtkı Çobanzâde”, DİA, EK-1, (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2016), s. 296-297.
URSU, Dimitriy Pavloviç. Bekir Çoban-zade: Jizn, sudba, epoha. (Simferopol: Krımskoe uçebno-pedagogiçeskoe gosudarstvennoe izdatelstvo, 2004).
