AYNIÑ ŞİİRİ : QALPAQÇI ASAN AĞA / ŞAKİR SELİM
Sayğılı dostlarımız…
Bu künden başlap biz, ‘’Tuvğan Til’’ saytı olıp, Qırımtatar Edebiyatından saylağan bazı bir şiirlerimizni seslendirip bu yerde paylaşacaqmız. İlk olaraq merhum şairimiz Şakir Selimniñ “Qalpaqçı Asan Ağa” degen şiirini sayladıq.
QALPAQÇI ASAN AĞA
Bağçasaraylı Asan Ağa Mustafa oğluna
Ekimlerni hatırlay kimer kişi öksürse,
Biz de sizni hatırlaymız, qalpağımız eskirse.
Bir körüniş beriñiz, qalpaqçı Asan ağa,
Ya, bittimi teriñiz, qalpaqçı Asan ağa?
Maña qalpaq yaraşqanıñ siz pek yahşı bilesiz.
-Senin betiñ ne uzun, ne calpaq, -dep külesiz.
Yalama filiz teriñiz qatıp tura başımda,
Bir quvançım olsa, şudır, artıq esli yaşımda,
Bir zamanda babañız da güzel Yeşil Mallede
Qalpaq tikip adamlarnı sevindirgen, allelem.
Bağçasaray qalpaqçısı Mustafanıñ oğlusız,
Babañızğa ramet olsun, dert körmesin qoluñız.
Esen-aman – tendürist, sav-selâmet bolsañız,
Qoñur – kökmi – qaramı, bir sımarış alsañız,
Hatrimiz hoş bolur edi, qalpaqçı Asan ağa,
Göñlümiz tolur edi, qalpaqçı Asan ağa.
Sizge qalpaq tiktirmegen göñüller tınç yatarmı?
Başında qalpaq bolmağan – aslı qırımtatarmı?
Bir körüniş beriñiz, qalpaqçı Asan ağa,
İç bitmesin teriñiz, qalpaqçı Asan ağa!
Bu şiirnen alâqalı olaraq Şeryan Ali 22 Ağustos 2011 tarihinde "QIRIM" gazetasında “Bizim qalpaqlar. Esse” başlığınen bir yazı yayınlağan. O yazınıñ bir bölüminen sizlernen paylaşmağa istedik… “Bizim qalpaqlar! Qırımtatar qalpaqları!.. Olarnı körgende nice oylarğa dalam. Ketken sayın qalpaq kiygen bizim aqaylarnı siyrek rastketirip başladıq. Qalpaqlı balalarnı ise tek cenkten evel çıqarılğan sararğan resimlerde ve şimdiki oyun ve yır ansambllerinde oynağan balalarımıznıñ başında körmege mümkün.” dep başlağan yazı şöyle devam ete… “Yazıq! Çoq yazıq!.. Aqay qalpağı bu Aqay qalpağı! Bu, sadece, adiy baş kiyimi degil de, Qırımtatar qalpağı – nesillerimizniñ bağı! Bizge qaldırğan emaneti, tüsü.”
Şeryan Ali şu yazıda Qalpaqçı Asan Ağanıñ özünen ve horantasınen de bizlerni tanış ete… Şu yazıdan bazı bölümlerni kene de sizlernen paylaşmağa istedik.
“Er bir zenaatnıñ ustası olğanı kibi, halqımız arasında qalpaq tikken ustalar da olğan. Olarnıñ tavabasına qalpaqçılar degenleri her keske belli. Şöyle ustalardan biri qalpaqçı Asan ağadır. O, doğma Bağçasaraylı. Tabana maallesinden. Şimdi Tavbadraq köyünde yaşay. Sebebi qartbabası Murtaza aqay aslı Tavbadraqtan eken. Sürgünlikten onıñ torunı Asan ağa da qardaşınıñ yanına, mında köçip kele, işte.”
“Qalpaqçılıq Asan ağada baba zenaatı. Rahmetli babasına Qalpaqçı Mustafa dey turğan ediler. Onıñ qalpaq tikken "Zinger" tikiş maşinasını şimdi Asan ağa qullana. Bu maşinanıñ çıqqanına yüz yıldan da ziyade olğandır. Özüni bile-bilgeninden babası çeşit-türlü qalpaqlar tike edi. Adamlar o tikken qalpaqlarnı begenip, bir çoq sımarışlar bere ekenler. Asan ağa da bu zenaatnıñ inceliklerini babasından ögrenip, ta mektepte oqup yürgende qalpaq tikmege aves ola. Sürgünlikte olarnıñ qorantası Buharanıñ Narpay rayonına tüşe. Soñ Samarqandğa avuşalar. Rahmetli babası Mustafa ağa ömüriniñ soñuna qadar qalpaqçılıqnen oğraştı.
Asan ağa da baba ünerini yerde qaldırmadı. Güzel qalpaq ustası olıp yetişti. Tikken qalpağı kesim, başıña uyıp tura. Lâkin onıñ esas zenaatı ocalıq edi. O, orta mektepni 1941 senesi Bağçasarayda her bir fenden alâ işaretinen bitirdi. Şu arada cenk başlanıp her şey ast-üst oldı, qarıştı: ömür de, taqdir de! Sürgünlikniñ ilki yıllarındaki meşaqatlar, ölüm pancasında çapalanğan canlar… yazğanınen bitecek şeymi? Pamuq da çapaladı, traktor da köçürdi, artelde qalpaq da tikti. Yaşayışnıñ bütün qıyınlıqlarına dayanıp, ep oquvını devam etti. Samarqand devlet universitetiniñ fizika-matematika fakultetini bitirip, 30 yıl Samarqand şeher mekteplerinde ocalıq etti. Özbekistan halq maarifi alâcısı nişanını qazandı. İşçi-köylü muhbirleri universitetini de bitirip, cumhuriyet ve vilâyet gazetlerine çeşit haberler yollap turdı. İlk maqalelerini ta Qırımda mektep talebesi çağında o, "Yaş quvet" gazetine yazıp başlağan edi. Sürgünlikte "Lenin bayrağı" gazeti çıqqanınen, onıñ faal ştatsız habercisi ola.”
“Belli insanlar şair Şakir Selim, ekim İsa Cemilev ve digerleri de Asan ağağa qalpaq sımarlay turğanlar. Usta, merhum şarimiz Şakir Selimnen ta Samarqandda yaşağanda tanış ekenler. Qırımğa qaytqandan soñra da şair, Asan ağanı unutmay. Hasta alında Tavbadraqqa kelip, özüniñ "Qırımname" kitabını "Qıymetli qalpaqçı Asan ağama büyük ürmet ile bağışlayım", degen yazılarnen oña ediye ete.”
Ve maqale şöyle yekünlene: “Qalpaqçılarımızğa tek tış memleketlerden kelgen musafirlerge ediye etmek içün qalpaq sımarlamayıq. Ebet, bu da muim. Amma eñ muimi, özümiz ve balalarımıznıñ kiyip yürmesi içün de sımarlayıq. Bağçasaraylı Asan ağa kibi qolu altın insanlarımıznı unutmayıq.”
LUĞAT
Esse: Hisse
Tavaba: Uruğ, sülâle
Tavabasına: Sülâlesine
-dey turğan ediler: -derlerdi, -diyorlardı
Bile-bilgeninden: Bildiğinden (beri)
Özini: Kendisini
Alâ işareti: Yüksek not anlamında
Pancasında: Pençesinde
Çapalanmaq: 1)Dövüşmek, vuruşmak; 2)Çarpmak; 3)Çırpınmak, debelenmek
Çapalanğan: (metinde) çırpınan, debelenen
Yazğanınen: Yazmakla
Özbekistan halq maarifi alâcısı: Özbekistan halk eğitimi ustası
Ştat: 1)Kadro; 2)Devlet,eyalet
Ştatsız: (metinde) Kadrosuz
Horanta: (qoranta veya koranta şeklinde de kullanılıyor)Aynı avluda yaşayan dede, nine, anne, baba, amcalar ve çocukları
Ekim: Hekim, doktor
Kimer: Bazı
Eskirse: Eskiyince
Teri: Deri
Qatıp tura: Dimdik duruyor ( Türkçede kalıp gibi duruyor)
Quvançım: Neşem, sevincim
Esli: Yaşını başını almış
Tendürist: Kuvvetli, sağlıklı, neşeli
Esen-aman: Sağ-selâmet
Qonur: Kahverengi
Kök: Aslında gök rengi mavi-yeşil ama burada kalpak rengi olarak kastedilen gri
Tınç: 1)Rahat; 2)Sağlıklı
