Osmanlı Dönemi Kırım Hanlığı
Vasiliy D. SMIRNOV
Tercime: Ahsen BATUR
Selenge Neşriyatı, İstanbul, 2016.
ISBN: 978-605-4944118
684 saife, 16,5 x 24,5 cm
Kitapda, Doç. Dr. Serqan Acar yaqından eserniň sahibi aqqında yazılğan taqdim yazısında; Vasiliy Dmitriyeviç Smirnovnuň XVIII. Asırnıň Başına Kadar Osmanlı Akimiyetinde Qırım Hanlığı serlevalı doqtora çalışmasını (bu eserni) 11 Ekim 1887 tarihında tamamlağanını, bu eserniň bu vaqıtkece bütün dünyada telif etilgen en detallı ve en içerlikli Qırım Hanlığı tarihı olğanını, Rus medeniyetinin qaynaqları, Türk-İslam Dünyası, Rusiye-Osmanlı Devleti ve Qırım Hanlığı münasebetlerineň Türk Edebiyatı mevzularında terenden haberdar olğanını, ayrıca Türklerniň, Tatarlarnıň, Qaraimlerniň ve Qavkaz halqlarnıň tarihını da qayet yahşi bilgenini, 1891 senesinde telif etgeni Türk Edebiyatı Tarihiy Tetqiqleri isimli eseriniň de son derece müim olganını ifade etmektedir.
Eserniň Rus tilinden Türk tiline tercimesini yapkan D. Ahsen Baturnuň kitapda yer alğan eserneň alakalı taqdim etüvinde; Smirnovnuň bu eseriniň em acimi em içerligi em de Qırım Hanlığınıň daa meydanğa kelüvü mertebesinde Osmanlı akimiyetine kirip, soňradan ilhaqına qadar olğan tarihını da teren bir akimiyetneň anlatması cietinden, sahasınıň eň iyilerinden olğanını yazmaqtadır. Batur, Yazıcınıň bu eserini sahasında yazılğan Qırım tarihınaň alakalı eserler arasında en törge koydurğan hususun ise bu mevzuda kalem oynatğanlarnıň çoğundan farqlı olaraq Türkçeni bile, Türkçe qaynaqlar kullana olmasından qaylaqlanğanını aytmaqtadır.
Tanıtuv bülletenindeň: Sahip Giray, Baki-beyneň aralarında çıqqan anlaşmazlıq yüzünden Moskvaga tertip etkeni sefer başarısızlıqneň neticelenip qayta ekende Qorqunç İvanga qahırlı mektupnu yiberdi: “Ey mel’un ve bidin ve bed-ayin-i Moskov diyen (diňsiz ve putperest Moskov denilgen) sabancı kulum! Sana şöyle ma’lum ola ki, benim muradım bu idi ki, il ve vilayetin garet idüb (talan edip) ve seni tutup sana saban sürdürüb ulu atañı babalarımız nice kullanırlarsa ben seni artık ri’ayet idüb (Men sana daa fazlasını yasap) ayağına kademe (talkan) urub kuyu kazduram ve kendü miktarını özine bildürüb cihan halkın sana güldürem (qaç paralıq adam olganını özine körstetrip, el-alemni saga küldirem). Var Allah-ü Teala Hazretleri’ne şükürler eyle ki, dahi dünyada yiyecek ekmeğin varmış. Baki sebep olub (Baki-bey yüzünden) Oka suyı geçilmedi. Ana dualar eyle. İmdi evvel ol koyunun içindeki böriyi (kurdu) depeleyüb ve bağım arasında olan har u haşekni ayırtlayub (bağçamdaqı yaban otlarnı ve haşeratnı temizlep) andan senin hakkından gelem.”
Sahib Giray, Baki-bey’le aralarında çıkan anlaşmazlık yüzünden Moskova’ya düzenlediği sefer başarısızlıkla sonuçlanınca geri dönerken Korkunç İvan’a şu kahırlı mektubu gönderdi: “Ey mel’un ve bidin ve bed-ayin-i Moskov diyen (dinsiz ve putperest Moskof denilen) sabancı kulum! Sana şöyle ma’lum ola ki, benim muradım bu idi ki, il ve vilayetin garet idüb (talan edip) ve seni tutup sana saban sürdürüb ulu atañı babalarımız nice kullanırlarsa ben seni artık ri’ayet idüb (ben sana daha fazlasını yapıp) ayağına kademe (talkan) urub kuyu kazduram ve kendü miktarını özine bildürüb cihan halkın sana güldürem (kaç paralık adam olduğunu kendine gösterip, el-alemi sana güldüreyim). Var Allah-ü Teala Hazretleri’ne şükürler eyle ki, dahi dünyada yiyecek ekmeğin varmış. Baki sebep olub (Baki-bey yüzünden) Oka suyı geçilmedi. Ana dualar eyle. İmdi evvel ol koyunun içindeki böriyi (kurdu) depeleyüb ve bağım arasında olan har u haşekni ayırtlayub (bahçemdeki yaban otları ve haşeratı temizleyip) andan senin hakkından gelem.”
Qayerden qayerge? Vaqtınce olarnı aqın ve yağmalarga iteklegen Türkler, şimdi halqara anlaşmalarneň elleri qolları baylanğanda, olarnıň qomşu devletlerniň topraqlarına saldırmasını mani olmağa çalışa edi. Sabıq hanlar, düşman topraqlarına aqınlar tertip etüv mevzusunda Bab-ı Alî’niň buyruqlarına itaatsizlik etkenlerinde sıq sıq deniştirilgen edi. Ama XVIII. Asır, Osmanlı İmperiyası içün diger halqlarğa ve yaqın bir kelecekte qaderini uzaq komşusu Rusiyenin qaderineň birleştirmeğe azırlanğan vassal Qırım Hanlığına qarşı işlegeni bütün hatalarnıň bedelini töleme vaqtı olacaq edi.
